مصطفى رشیدى
"بازار خرید پناهندگى" عنوان یک نمایش تئاتر است که هم اکنون در شهر استکهلم روى صحنه است. در دومین هفته نمایش، از جانب منقدان و رسانه هاى متعدد و صاحب نام این نمایش بعنوان بهترین تئاتر روى صحنه لقب گرفته است. بقول صفحه فرهنگ در روزنامه Dagens Nyheter : آقاى وزیر مهاجرت و همه دیگر خوانندگان این نمایش را از دست ندهید، این نمایش تماما به هدف میزند!
"بازار خرید پناهندگى" ترجمه عبارت Asylshopping است که در ماه فوریه اولین بار از طرف آقاى توبیاس بیلستروم، وزیر مهاجرت سوئد بکار گرفته شد. آن زمان ایشان در اجلاس مشترک همقطاران اروپایى خود در پى راهى بود که جلوى ورود پناهجویان به سوئد را سد کند. او اروپا را به بازارى تشبیه کرد که پناهجویان در آن پرسه میزنند و هر کشورى که به منافعشان بیشتر سازگار باشد را براى تقاضاى پناهندگى انتخاب میکنند. همین عبارت را کارگردان مشهور تئاتر سوئدى، خانم Gertrud Larsson براى عنوان تئاترى انتخاب میکند که بر زمینه دنیاى پناهندگى استوار است. خود کارگردان تعریف میکند که همه چیز بدنبال سوالى آغاز شد که در مدتها در ذهن وى جا گرفته بود: راستى، کارمندان اداره مهاجرت چگونه آدمى هستند؟ اینها چگونه آدمى هستند که در رسانه ها بمثابه بوروکراتهایى معرفى میگردند که بدون احساس فقط دستور مافوق را اجرا میکنند، کسانى که گاها با جلادان نازیستى مورد مقایسه قرار میگیرند؟
متن اصلى تئاتر بر اساس دهها گفتگویى استوار است که کارگردان با کارمندان اداره مهاجرت و پلیس و ماموران بازداشتگاهها و خود پناهجویان انجام داده است. در بازى تئاتر شاهد سه نمونه از کارمندان اداره مهاجرت هستیم که با آنها، و از زبان خودشان همه جزییات روزمره شان از پرونده ها، قضاوتها، اوقات فراغت، گپ و گفتگو میان همکاران و حتى افکارشان در داخل توالت بازگو میشود. در یک چرخش صحنه همین بازیگران در نقش پناهجویان، اینبار بیینده را با دنیاى مقابل آشنا میسازند. کارمندان عمدتا آدمهایى هستند که زمانى با هدف کمک به همنوعان به این شغل روى آورده اند اما بزودى درپس عبارات پرطمطراق و تفسیر بردار در مورد احترام حقوق انسانها باید بر اساس سیاستهاى پناهندگى در مورد انسانهاى واقعى و داستانهاى زندگى آنها که در پرونده اى جلوى رویشان قرار دارد، تصمیمات بسیار دشوارى را اتخاذ کنند. بتدریج در میان گفته هایشان این کارمندان خود اذعان میکنند دستوراتى که آنها در قالب تصمیمات خویش اجرا میکنند، چقدر دشوار و دور از وجدان خود آنهاست: گاها احساس میکنم بنوعى یک جلاد هستم! در این میان سر و کله یک مشاور استخدامى از یک شرکت مشهور اجاره پرسنل پیدا میشود که سیستمى را کشف کرده است که ٩٠ در صد از موارد پناهجویان ناشایسته را کشف و غربال میکند.
نمایش یک کمدى است. از یک طرف کارمندانى که مطابق شابلون جلوى روى خود دربدر بدنبال یک پناهنده "واقعى" در میان پرونده ها و متقاضیان سرگردانند، کارى که باندازه یافتن یک کرگردن بى نتیجه باقى میماند. از طرف دیگر پناهجویانى که کاتالوگ کشورهاى عضو شنگن را جلوى روى خود گذاشته و درست مثل توریستى که دنبال هتل و فروشگاه و رستورانهاى خوب جستجو میکند، این پناهجویان هم در میان کشورهاى مختلف با کمک عبارتهاى "شکنجه"، "ختنه"، "قتل ناموسى" بدنبال کشورى میگردند که با مزاق و سلیقه آنها جور در بیاید، این کشور البته باید رفاهیات خوبى را هم ارزه کند. بلاخره سوئد را انتخاب میکنند: تقاضانامه شش هفت ماهى معطلى در کمپ را بهمراه دارد، اما به دردسرش میارزد!
تمام ساختار نمایش بسیار ساده است، اما این به هیچ وجه از به متحواى گیرنده آن لطمه نمیزند. یک تقابل بسیار هنرمندانه و عمیق میان طنز و یک واقعیت تلخ، بیننده را میخکوب میکند. کارمندانى که در ادامه طبیعى یک قانون عمیقا انسانى پناهندگى براى متقاضى به مشاور دلسوز بهترین راه خودکشى تبدیل میگردند. این کارمند در عوض دلسوزى خود انتظار دارد که پناهجوى مربوطه خودکشى خود را در بیرون از ساختمان اداره مهاجرت به اجرا درآورد! به همین روال، طنز گستاخانه و بینظیر تماشاچى را تا مرز قهقهه میبرند و لحظاتى بعد بغض را در گلوى آن جایگزین میسازند. در یک نمونه پناهجوى زن ایرانى با پیکرى آشکارا در هم شکسته از خشونت و بیرحمى را میبینیم که تقاضانامه پناهجویى وى رد میشود. دلیل: در ایران مطابق قانون، تعویض جنسیت، از زن به مرد آزاد است. متقاضى میتواند بدین ترتیب از امنیت لازم برخوردار گردد!
نمایش "بازار خرید پناهندگى" Asylshopping بسیارى مسایل پایه اى و گره گاههاى سیستم پناهندگى در سوئد و حتى اروپا را زیر ذره بین میگذارد. این تئاتر از عمق دیدگاه و احساسات انسانى را نیز به نمایش میگذارد. آنرا باید دید.
نمایش مزبور در تئاتر Teater Scenario در منظقه Kungsholmen شهر استکهلم روى صحنه است. اطلاعات بیشتر را در سایت اینترنتى این تئاتر میتوان یافت. نمایش حدود یک ساعت و نیمه است و در هر نوبت از ساعت ١٩ شروع میشود. در حاشیه نمایش بحث و تبادل نظر در مورد سیاست پناهندگى و موضوعات مربوطه در جریان است. بلیط نمایش ١٨٠ کرون بیشتر قیمت ندارد. مثل همیشه تخفیف هاى مختلف را میشود براى خرید دست جمعى و براى سالمندان و جوانان هم برخوردار بود. بعلاوه براى کارمندان اداره مهاجرت تخفیف ویژه قایل شده اند و پناهجویان میتوانند مجانا نمایش را ببینند.
اطلاعات بیشتر درسایت رسمى تئاتر: http://www.asylshopping.se
از سازمان سراسرى پناهندگان ایرانى
مصطفى رشیدى
ششم آپریل ٢٠٠٩
در حاشیه اما بسیار مربوط:
از سر تصادف همزمان که همین تئاتر و همین مضمون روى صحنه است، خبر خودکشى یک پناهجو در شهر Alvesta منتشر گردید. این فرد یک جوان پناهجوى افغانستانى بود که چند دقیقه پس از دریافت حکم اخراج، در توالت ساختمان اداره مهاجرت خود را با آتش کشید. مشروح
این خبر در صدر صفحه اینترنتى نمایش دیده میشود.