در ۱۶ آگوست ۲۰۱۲ پلیس آفریقای جنوبی معدنچیان اعتصابی ماریکانا را به گلوله بست و ۳۴ نفر از آنان را کشت. این واقعه، خونبارترین سرکوبی بود که از سال ۱۹۶۰ به بعد در آفریقای جنوبی به وقوع می پیوست. سام اشمن و بن فاین، محققان دانشگاه ژوهانسبورگ، در این مقاله با بررسی جزیی صنعت پلاتین در آفریقای جنوبی نشان می دهند که چطور کشتار ماریکانا در این ریشه دارد که صورت بندی اقتصاد سیاسی آفریقای جنوبی هنوز با گذشت بیش از دو دهه از برچیدن نظام آپارتاید تغییر بنیادینی نکرده است.
صنعت معدن آفریقای جنوبی، قلب اقتصاد این کشور، در سال ۲۰۱۲ شاهد چشمگیرترین و گسترده ترین موج اعتصابات از زمان شکست آپارتاید به بعد بود؛ اعتصاباتی که در ماریکانا با کشته‌شدن ۳۴ کارگر اعتصابی شرکت لونمین بنا بر ادعا به دست پلیس همراه بود. این اتفاقات و به تبع آن واکنش های ائتلاف سه‌جانبه کنگره ملی آفریقا، کنگره اتحادیه‌های کارگری آفریقای جنوبی و حزب کمونیست آفریقای جنوبی، به روشنی گویای مسایل اقتصادی و اجتماعی آفریقای جنوبی امروز است و این نکته را برجسته می کند که چگونه در آفریقای جنوبی امروز، بسیاری از خصایل نظام آپارتاید بازتولید و حتی تشدید شده اند.
این اتفاقات توجه‌ها را به حجم ثروات معدنی آفریقای جنوبی و وابستگی این صنعت به کارگر ارزان، سیاه و اغلب مهاجر جلب کرده است. در آوریل ۲۰۱۰ گزارش سیتی گروپ، آفریقای جنوبی را با ذخایر معدنی به ارزش تخمینی ٢/۵ تریلیون دلار، غنی ترین کشور جهان از این حیث عنوان کرد. فلزات گروه پلاتین ٢/٣ تریلیون دلار از این ذخایر را تشکیل می دهند و این حجم عظیم از منابع در مجموعه معدنی بوشولد ایگناتئوس، در شمال غربی و استان لیمپووو، جای گرفته است. این منطقه بزرگ ترین منابع کروم و وانادیوم را در خود جای داده و در آن فروکروم، نیکل و کانی‌های دیگر تولید می‌شوند.
پلاتینیوم یکی از شش عنصر فلزی مشابهی است که در گروه پلاتین جای دارند. طبق برآوردها، ۸۷ درصد منابع پلاتینی جهان در اختیار آفریقای جنوبی است و در سال ۲۰۰۹ این کشور ۷۶ درصد تولید پلاتین در جهان را انجام داده است. از اوایل دهه ۱۹۹۰ رشد صنعت پلاتین از دیگر شاخه‌های بخش صنعت معدن در آفریقای جنوبی سریع تر بوده و مجموعه معدنی بوشولد ایگناتئوس سریع ترین رشد را در میان مناطق مختلف آفریقای‌جنوبی داشته؛ رشدی که در برخی سال ها از ۱۵درصد هم فراتر رفته است. سه تولید کننده بزرگ بر این بخش مسلط هستند: آنگلو آمریکن پلاتینیوم (که مالکیت ۸۰ درصد آن در اختیار آنگلو آمریکن است)، ایمپالا پلاتینیوم و لونمین. در پس اینها چهار عامل ساختاری بنیان اتفاقات ماریکانا را پی ریختند.
نخستین عامل، ماهیت اقتصاد مبتنی بر استخراج منابع طبیعی در آفریقای‌جنوبی است که در قالب مفهوم مجموعه کانی – انرژی بیان شده است.
مجموعه کانی – انرژی به آن دسته از صنایع سنگین کلیدی، مالکیت‌های قدرتمند و نهادهایی اشاره می کند که پیرامون استخراج و فرآوری معادن شکل گرفتند و به عنوان یک نظام انباشت شاخص و متمایز، دینامیسم و ارتباطاتی داشته اند که مسیر صنعتی شدن آفریقای جنوبی را رقم زده است. بازیگران اصلی مجموعه کانی – انرژی شش کمپانی استخراج معدنی هستند که اواخر قرن نوزدهم و پس از انقلاب معدنی، رشد و نظام نیروی کار مهاجر را ایجاد کردند. در دهه ۱۹۶۰ با سرمایه مالی، آفریکانرها (اقلیت سفیدپوست آفریقای‌جنوبی) درهم آمیختند و در دهه ۱۹۷۰ نفوذ خود بر منابع کانی و انرژی کلیدی گسترده بودند و تا دهه ۱۹۸۰ بر کل اقتصاد، چیره شده بودند. تمرکز سرمایه صنعتی و پولی در مجموعه کانی – انرژی بر دو پایه استوار بود : نخست حمایت دولت از بخش‌های کلیدی و به ویژه از طریق شرکت‌های شبه دولتی و سیاست‌های قیمت‌گذاری و تعیین تعرفه. دومین عامل نیز استثمار شدید و سرکوب سیاسی اکثریت سیاه.
توافق سیاسی سال ۱۹۹۴، باوجود خواسته‌های رادیکال‌تر بخش‌هایی از جنبش رهایی بخش، سرمایه سفید را محفوظ گذاشت. کنگره ملی آفریقا از ۱۹۹۶ کنترل بر سرمایه و مبادلات را کاهش و به شرکت‌های استخراج معدن این اجازه را داده که معاملات اصلی سهام خود را در بازارهای خارجی انجام دهند؛ کاری که آنها با تمرکز زدایی شدید در خود آفریقای جنوبی به انجامش رسانده‌اند. آنها در این مسیر همچنین بخشی از دارایی‌های (کمتر مولد) خود را به بورژوازی سیاه مشتاق فروخته‌اند که به چشم حایلی جلوی حمله علیه سرمایه نگریسته می‌شد.
این تحولات، نفوذ مجموعه کانی-انرژی بر اقتصاد را بازتولید و بازآرایی کرده است. فروش خارجی سهام و تمرکز زدایی از سرمایه‌های بزرگ مولد این مجموعه، به معنای این بود که در داخل بر فعالیت‌های کلیدی تولیدی و استخراج متمرکز شوند و همچنین بر بین‌المللی کردن فعالیت هایشان و ورودشان به بازارهای مالی تاکید کنند. با توجه به گسترش بخش بازارهای مالی، این تمرکز زدایی همزمان به ظهور شرکت‌های معظم مالی واجد قدرت داخلی فزاینده انجامید.
به این ترتیب می‌توان گفت که اقتصاد پسا آپارتاید تحت سلطه سه عامل بود: فرار سرمایه، بخش مالی و مالکیت خارجی.
بازآرایی ساختاری سرمایه در بخش پلاتین به ظهور شرکت آنگلو آمریکن پلاتینیوم (آمپلاتس) منجر شد و با جدایی بخش مالی پیشین آنگلو (جی‌سی‌آی) چند شرکت مالی جدید شکل گرفت که از میان آنها جی سی آی در طلا، سنگ آهن و فلزات پایه، جانیک در امور مالی صنعتی فعال شدند و آنگلو پلاتینیوم نیز با شرکت مالی آنگلو روستنبرگ ادغام شد.
آمپلاتس در لندن ثبت شده و ۴۰درصد تولید جهانی را در انحصار دارد. ایمپالا از گنکور جدا شده و آن هم در لندن ثبت شده، لونرو از سال ۱۹۹۹ به لانمین تغییر نام داده و تمرکزش بر دارایی‌های فرعی است. ۲۵درصد لانمین در اختیار شرکت چند ملیتی آنگلو- سوییس ایکس استراتا است. ایکس استراتا همچنین یکی از بزرگ ترین تولید کننده‌های زغال سنگ آفریقای جنوبی است و از تامین کننده‌های اصلی سوخت اسکوم (شرکت برق آفریقای جنوبی) دو شرکت غول‌آسای گلنکور و ایکس‌استراتا در سال ۲۰۱۲ برای ادغام با هم مذاکراتی داشته‌اند.
صنعت پلاتین خصلت‌های اصلی اقتصاد سیاسی آفریقای‌جنوبی را نشان می‌دهد: ساختار صنعتی انحصاری، کنترل شدید شرکت‌های بزرگ و پذیرفته شدن منافع سرمایه داران سیاه نوظهور. تحول استخراج پلاتین همچنین بازتابی از تاکید مداومی است که در اقتصاد پسا آپارتاید بر صادرات کانی‌ها گذاشته شده، به‌جای آنکه اقدامات سودبخش محلی صورت گیرد، فعالیت‌های اقتصادی گسترش یابد و شغل‌های جدیدی ایجاد شود.
دومین مساله‌ای که ماریکانا نشان می‌دهد این است که با گذشت دو دهه از اصلاح بازار کار نظام آپارتاید، نظام مبتنی بر کارگران مهاجر، که عمرش به یک قرن می رسد، هنوز به جای خود باقی است.
صنعت معدن از حیث وابستگی به کار ارزان به گذشته خود در نظام آپارتاید وفادار مانده است. اعتصاب کارگران لانمین برای افزایش حقوقشان از چهارهزار رند به ١٢هزار و۵٠٠ رند در ماه بود، هرچند که این اعداد و ارقام محل مناقشه اند. میزان پرداخت‌ها پیچیده است، به ویژه از آنجا که حدود یک سوم کل کارگران معدن توسط دلال‌های کار استخدام می شوند. نیروی کار مهاجر اکثریت کارگران معدن را تشکیل می‌دهد، به ویژه کارگرانی که از استان کیپ شرقی آمده‌اند، اما علاوه بر آنها همچنین کارگرانی هستند که از کشورهای موزامبیک و لسوتو مهاجرت کرده اند. به‌عنوان نمونه از ۵۲هزار نیروی کار شاغل در آنگلوپلاتس در سال ۲۰۱۲، ۴۵هزار نفر آنان اهل آفریقای جنوبی بودند، سه‌هزار و۶٧٧ نفر موزامبیکی، هزار و ۶٠٠ نفرشان اهل لسوتو و ۲۸۰ نفر هم اهل سوازیلند بودند. چرخه کار، تنها در کریسمس و عید پاک به آنها حق مرخصی می دهد، همچنان که پیش از ۱۹۹۴ نیز چنین بود. نظام مبتنی بر نیروی کار مهاجر، که در پایان قرن نوزدهم توسط شرکت های معدنچی نضج گرفت، به معنی ویرانی مناطق «کارگر- فرستی» است که ناگزیر از تکیه بر درآمد کارگران معدن می شوند. از ۱۸۹۰ به این سو که کیپ شرقی نیروی کار لازم را برای معادن طلای ویتواترزرند فراهم می‌کرد، این منطقه یکی از فقیرترین بخش‌ها و همچنین یکی از مناطق عمده تامین نیروی کار مهاجر باقی مانده است، به خصوص روستاهای کشور سابق ترانسکی که اکنون در استان کیپ شرقی آفریقای‌جنوبی ادغام شده از این جمله اند. شماری از معدنچیان کشته شده در ماریکانا اهل همین مناطق بودند. یکی از ویژگی‌های نیروی کار مهاجر در نظام آپارتاید اقامتگاه‌های معدنچیان بود که از کلیدی‌ترین ابزارهای کنترل نیروی کار به شمار می‌رفت. این اقامتگاه‌ها تخلیه شده‌اند اما خانه‌های سازمانی قابل قبول جایشان را نگرفته و در عوض حق مسکنی که شرکت‌ها به کارگران می‌دهند به رشد بیغوله های اطراف معادن منجر شده که شرایط وحشتناک زندگی در آنها حاکی از بی اثر بودن برنامه های اجتماعی «قانون توسعه معادن و منابع نفتی» بوده است.
مساله سومی که ماریکانا نشان می دهد، فقدان برنامه ریزی مناسب و هماهنگ برای چنین بخش مهم و بزرگی از آفریقای جنوبی است.
توسعه برنامه ریزی نشده و تصادفی محیط های زندگی شایع است. آن هم در زمانی که انگار بزرگ ترین محله بی آی سی، به کلی فرو پاشیده است. سال گذشته حسابرس کل نتوانست حسابرسی روتسنبورگ را به انجام برساند. در پنج‌سال پیش از آن روتسنبورگ از حسابرسی متوالی برخوردار بود. با این حال، این منطقه هنوز یکی از مناطقی است که سریع ترین رشد را در آفریقای جنوبی دارد.
مساله چهارمی که ماریکانا نشان می دهد، بخش مالی غیررسمی و حجم فزاینده استقراض‌های تضمین نشده و بی وثیقه است.
اخیرا رشد موسسه های اعتباری خُرد و وام های کوچک، با وجود مقرراتی که با هدف حمایت از فقیران وضع شده، چشمگیر بوده است. بنا بر آمار دفتر تنظیم اعتبار آفریقای جنوبی، حجم بدهی ها در این کشور به ٣/١ تریلیون رند می رسد که ۱۰درصد از این مقدار وام‌ها و اعتبارات تضمین نشده است. ۶۲ درصد این وام های تضمین نشده متعلق به کسانی است که زیر ۱۰هزار رند در ماه درآمد دارند و ۲۲درصد هم متعلق به کسانی است که درآمدشان زیر ۱۵هزار رند است. بنا بر تخمین مانی وب، ۴۰ درصد درآمد آن دسته از اهالی آفریقای جنوبی که درآمدشان بین سه‌هزار و۵٠٠ تا ۱۰هزار رند است بابت باز پرداخت وام هایشان هزینه می‌شود. از میان ١٩/۶ میلیون مشتری فعال بازار اعتبار در سال ۲۰۱۲، ٩/٢ میلیون آنها «مشکل‌دار» هستند؛ به این معنی که دست‌کم سه قسط بازپرداخت وامشان عقب افتاده یا اینکه در فهرست بدحساب‌ها طبقه بندی شده یا حکمی علیه شان صادر شده است. این امر اغلب به صورت حکم دادگاه به توقیف مستقیم بخشی از درآمد کارگران توسط صاحب کار برای تسویه حساب با طلبکار همراه جاری می‌شود. بسیاری از کارگرانی که برای دستمزدهای بالاتر اعتصاب کردند، یا گرفتار احکام توقیف حقوقشان برای بازپرداخت وام بودند که چیز زیادی برای زندگی شان باقی نمی گذاشت، یا اینکه به وام دهندگانی که بدون گرفتن وثیقه اطراف معادن فعالند، بدهکار بودند. تنها در ماریکانا دست‌کم ۱۳ «موسسه اعتباری خرد» دایر است. هنوز برای گفتن اینکه این بحران چه اثراتی بجا می‌گذارد، زود است. آمپلاتس در ژانویه ۲۰۱۳ اعلام کرد که ۱۴هزار فرصت شغلی از میان رفته است و افت قیمت‌های جهانی را عامل این امر دانست، با این حال تردیدی نیست که فرصت را برای محدود کردن عرضه جهانی و بالا بردن سوددهی با برگرداندن قیمت‌ها به سطح قبلی غنیمت خواهد شمرد و می‌کوشد از مبارزه جوییِ تازه بروزکرده در میان کارگران خلاص شود. بیشتر بحث‌های کنونی پیرامون کمیسیون تحقیق فارلام، که توسط دولت کنگره ملی آفریقا تشکیل شده، شکل گرفته است، اما از نظر ما اگرچه مهم است که اتفاقات حول و‌حوش روز کشتار ماریکانا روشن شوند، باید به چهار دلیل ریشه ای که برشمردیم، توجه کرد. تراژدی ماریکانا چکیده مجموعه کانی – انرژی است و بازتاب شکست اقتصادی و اجتماعی توسعه پس از آپارتاید برای اکثریت اهالی آفریقای‌جنوبی. ماریکانا تداوم قدرت مجموعه کانی- انرژی، نقش تعیین‌کننده آن و سرمایه انحصاری سفید را نشان می‌دهد و اینکه چطور کنگره ملی آفریقا و نخبگان سیاهِ تازه به دوران رسیده، عملا حمایتی بی قید و شرط برایش فراهم کرده اند. ماریکانا بیانگر تداوم نیروی کار مهاجر، دستمزدهای وحشتناک و شرایط کار و زندگی معدنچیان و همچنین همدستی سردرگم و فرصت‌طلبانه بخش‌هایی از جنبش کارگری است.
سام اشمن و بن فاین، ترجمه : مازیار سمیعی
مترجم مستند : فریدون حسین زاده
تماشای آنلاین مستند بهمراه زیرنویس فارسی از لینک زیر
http://www.dailymotion.com/video/x2g5ex8
آرشيو مطالب سايت آزادى بيان
www.azadi-b.com
