بعد از شروع اجرای طرح نظامی نیروهای ائتلاف از طریق هوا از یک سو و از سوی دیگر حضور زمینی نیروهای حکومت اقلیم کردستان و بخشی ازنیروهای مسلح احزاب وابسته به پ ک ک برای باز پس گیری شنگال از داعش، با توجه به اینکه هنوز پیشروی قابل توجهی در باز پس گیری شنگال صورت نگرفته است، از هم اکنون رقابت احزاب و نیروهای مختلف ناسیونالیست کرد درگیر در منطقه بر سر شنگال بین حزب بارزانی که بخشی از احزاب حکومت را پشت سر خود دارد با پ ک ک که تعدادی از افراد مسلح ایزدی شنگال را طی این مدت با خود همراه کرده است آغاز شده است.
از اوایل ژانویه ۲۰۱۵ یک طرح نظامی هماهنگ برای بیرون راندن داعش از شنگال و مناطق اطراف آن آغاز شد که منجر به پیشرویهای اندکی در قسمتهایی از مناطق اطراف و داخل شنگال شد. قبل از اجرای این طرح نظامی و از مقطع اشغال شنگال از سوی داعش در تابستان ۲۰۱۴، نیروهای مسلح وابسته به پ ک ک بهمراه تعدادی از اهالی مسلح ایزدی و حدود هشت هزار نفر از اهالی ساکن شنگال، در ارتفاعات کوههای شنگال ماندگار شدند.
بعد از تهاجم داعش در تابستان سال گذشته برای تصرف شنگال، نیروهای نظامی حکومت اقلیم کردستان عراق بجای دفاع از شهر و دفاع از ساکنان ایزدی آنجا، همانند مقطع تصرف موصل از سوی داعش که ارتش عراق با برجای گذاشتن سلاح و مهمات پا به فرار گذاشتند، نیروهای حکومت اقلیم ( پیشمرگان ) نیز با خروج از شنگال و هزیمت از آنجا، در واقع شنگال را دو دستی تقدیم داعش کردند که نتایج دهشتناک آن واقعه دردناک یک فاجعه انسانی را آفرید که دنیا شاهد آن بود. پ ک ک طی این مدت بر روی این نقطه ضعف حکومت اقلیم و نیروهای حزب بارزانی متمرکز و با استقرار بخشی از نیروهای مسلح خود در کوههای شنگال، مشغول جذب نیرو از میان افراد مسلح ایزدی شنگال بوده است.
اکنون تنش بر سر شنگال بین پ ک ک از یک سو و از سوی دیگر احزاب شریک در حکومت اقلیم بطور عموم و حزب بارزانی بطور اخص بالا گرفته است. کانتونی کردن شنگال اولین بار از زبان دمیرتاش رهبر حزب دمکراتیک خلق عنوان شد. بعد از واکنشی که از سوی حکومت اقلیم کردستان نشان داده شد، دیمرتاش اعلام کرد که از صحبتهای او سو برداشت شده است و هیچ منظور خاصی برای تبدیل شنگال به کانتون نداشته است. اما داستان به همینجا ختم نشد و بعضی از سخنگویان پ ک ک در کردستان عراق، در کردستان سوریه و مستقر در کوههای قندیل مجددا قضیه کانتون شنگال را مطرح کردند. پ ک ک با طرح این مسئله و تکذیبهای دست و پا شکسته، واکنشهای مختلف را مزمزه کرد. بعد از سپری شدن این مدت اکنون دیگر پ ک ک بعناوین مختلف رسما از کانتونی کردن شنگال دفاع میکند و حتی افرادی از آنان که در جریان تشکیل انجمن سرپرستی کانتون دخیل بوده اند، از طرح و برنامه و قوانینی که از قبل برای چگونگی اداره کردن این کانتون در دست تهیه بوده است حرف می زنند.
رقابت بین احزاب ناسیونالیست کرد پیشینه تاریخی تری دارد که از حوصله این نوشته خارج است اما همینقدر میتوان گفت که، پ ک ک و حزب دمکرات بارزانی هر یک جداگانه خود را نیروی اول در منطقه میداند. پیشتر این احزاب در رقابت با هم دست در دست دولتهای منطقه جنگهای خونباری علیه همدیگر براه انداخته اند. سال ۲۰۱۳ در جریان تدارک “کنگره ملی کرد” بر سر اینکه کدام یک از این دو حزب دست بالا را در این کنگره داشته باشد اختلاف بروز کرد. اما بر زمین افتادن جنازه کنگره ملی کرد علت اصلی اختلافات این دو حزب نیست بلکه دلایل پایه ای تری دارد که در نوشته دیگری بطور جداگانه به آن خواهیم پرداخت. اکنون دعوا بر سر شنگال نیز به پیشینه اختلافات تاریخی این دو حزب اضافه شده است که بدون نشان دادن نقش جمهوری اسلامی و کلا معادلات در اوضاع منطقه قابل توضیح نیست. جمهوری اسلامی یک پای اصلی آتش بیار معرکه در تحولات منطقه و از جمله قضیه کانتونی کردن شنگال است.
پ ک ک می گوید که در جریان تصرف شنگال از سوی داعش، نیروهای حکومت اقلیم کردستان و مشخصا افراد مسلح حزب بارزانی منطقه را رها کرده و پا بفرار گذاشتند. از سوی دیگر نیز در گذشته بعد از تصرف شنگال از سوی داعش و بر بستر این اختلافات و رقابتها بین این دو حزب، پ ک ک، فاجعه شنگال، آوارگی مردم آنجا و اسارت و کشتن زنان و مردان ایزدی را متوجه کوتاهی و عدم احساس مسئولیت حزب دمکرات بارزانی و حکومت اقلیم کردستان می کند. این مسئله سبب شده است که بخشی از ایزدیهای ساکن شنگال به سوی پ ک ک سمپاتی نشان دهند. این کشش و سمپاتی مشخصا در میان افراد مسلح ایزدی تنها به این موضوع خلاصه نمیشود بلکه بدلیل موقعیت جغرافیایی استان نینوا و از جمله نواحی شنگال درهم مرز بودن با کردستان سوریه که محل فعالیت احزاب وابسته به پ ک ک بوده است و حضور فیزیکی و فکری پ ک ک در آن نواحی، پیش زمینه های قبلی تری برای فراهم نمودن این سمپاتی بوده است.
این اتفاق زمینه هایی را برای نفوذ بیشتر پ ک ک در این نواحی فراهم نموده و پ ک ک طی این مدت توانسته است با استفاده از این نقطه ضعف نیروهای بارزانی در جریان تخلیه شنگال، تعدادی از افراد صاحب نام و با اتوریته ایزدی را با خود همراه کند. در تاریخ ۱۴ ژانویه ۲۰۱۵ که پیشرویهایی در اطراف شنگال بدست آمده بود، پ ک ک فرصت را غنیمت شمرد و حدود دویست نفر از اهالی مسلح و چند نفر صاحب نام از ایزدیهای مستقر در کوههای شنگال را دور هم جمع نمود و دست به تشکیل انجمنی بنام انجمن اداره کانتون شنگال زد. جای پای تشویق و حمایت مادی جمهوری اسلامی در این مسئله قابل روئییت است. این اتفاق واکنش حزب بارزانی و احزاب دیگر شریک در حکومت اقلیم کردستان را اینبار تندتر برانگیخت.
ابتدا سخنگویان پ ک ک اعلام کردند که اوجلان چنین حرفی مبنی بر اعلام کانتون در شنگال نزده است و تلویحا نقش خود را با این مجوز که این خواست مردم ایزدی شنگال است عنوان کردند اما در عالم واقع این پروژه مستقیما از سوی پ ک ک و با حمایت جمهوری اسلامی طراحی شده است. مسئله دیگری که در این واقعه موضوع را بغرنج تر کرده است این است که در جریان جلسه ای که انجمن کانتون شنگال در ۱۴ ژانویه برای اعلام کانتونی کردن شنگال برگزار شده بود، یکی از مقامات بالای اتحادیه میهنی طالبانی در این جلسه اعلام انجمن کانتون شنگال شرکت داشت و سخنرانی هم کرده است. حضور او مورد انتقاد حزب بارزانی است.
دست داشتن عناصر اطلاعاتی و طراحان نظامی جمهوری اسلامی در این ماجرا به صف بندیهای دولتهای منطقه و احزاب ناسیونالیست کرد که هر یک در یکی از این دایره ها قرار قرفته اند برمیگردد. اول اینکه جمهوری اسلامی در رقابت و اختلاف با دولت ترکیه که در مقابل بشار اسد ایستاده بود، دوم اینکه در میان احزاب حاکم در اقلیم کردستان از اتحادیه میهنی حمایت پرشوری میکند با توجه به اینکه این حمایتها یکطرفه نیست و اتحادیه میهنی هم دارد به وظیفه خود در قبال جمهوری اسلامی عمل می کند، سوم اینکه حزب دمکرات بارزانی در جبهه دولت ترکیه و یکی از احزاب رقیب اتحادیه میهنی در حکومت اقلیم کردستان عراق است و بالاخره چهارم اینکه در این صفبندیها جمهوری اسلامی از پ ک ک حمایت میکند.
از نظر قانونی شنگال جزو استان نینوا در شمال غربی عراق است و از آنجا که طبق ماده ۱۴۰ قانون عراق بین حکومت مرکزی و حکومت اقلیم بر سر آن کشاکش وجود دارد، حکومت اقلیم طبق این ماده شنگال را بعنوان بخشی از مناطق کردنشین حکومت اقلیم محسوب می کند. در واقع بردن شنگال بسوی ایجاد یک کانتون از سوی پ ک ک و از نظر قانونی حساسیت هر چه بیشتر حکومت اقلیم کردستان عراق که این منطقه بخشی از دعوای ماده ۱۴۰ است، دولت مرکزی عراق هم ترجیحش تبدیل کردن شنگال به کانتون است که در در صف بندی و دعوا بر سر شنگال در کنار جمهوری اسلامی می ایستد البته در این اوضاع آشفته بازاری که در منطقه ایجاد شده است در میان احزاب و نیروهای ناسیونالیست کرد اتکا به قانون و موازین قانونی در درجه اول اهیمت قرار ندارد بلکه رقابت، سهم خواهی، گلوله اسلحه، تهدید و نهایتا بده و بستان، حرف اول را میزند.
با توجه به آنچه که اشاره شد، در حالی دعوای احزاب ناسیونالیست و نیروهای مسلح بر سر تصاحب شدن شنگال در جریان است که هنوز بخش بیشتری از شنگال در دست داعش است و جنگ همچنان در آنجا جریان دارد. و مهمتر از همه در طول چند ماه گذشته هزاران نفر از مردم ایزدی ساکن در شنگال، کشته و زخمی شدند، تعداد زیادی هنوز اسیر در دست داعش هستند و چند هزار نفر در اردوگاههای آوارگان در شمال کردستان عراق بسر می برند. ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵