مقدمه:
در مقاله قبلی (۱) و همینطور در پروژه مناظره سیاسی (۲و۳) توضیح دادم که مخالفین وضع موجود در ایران و جهان معاصر باید بسیار عمیقتر از مخالفت با مجازات اعدام بیندیشند و پراتیک کنند. مجازات اعدام فقط یکی از اشکال عقب مانده برای تغییر رفتار انسانهاست. حتی تنبیه بدنی کودک و حیوان را هم باید مورد هدف قرار داد! جلوتر را دید و خود تنبیه یا مجازات را نشانه گرفت. علم قرن ۲۱ را بکار گرفت و توضیح داد که چرا متد مجازات و تنبیه ناتوانست از رشد و ارتقاع انسان. این علم دارد به ما الترناتیو موثر تر ارائه می دهد. متدهائی که بجای تنبیه انسانها ، هدفش ریشه یابی رفتارهای نابهنجار است و تغییر رفتارهای انسانها با ارائه الترناتیوهای رفتاری . تغییر رفتارها از طریق از بین بردن شرایط ایجاد رفتارهای نابهنجار.
رفتارشناسی تکاملی به ما می اموزد که رفتارهای نابهنجار ، بعنوان گزینه های رفتاری ، پاسخهای انطباقی بخشی از موجودات زنده هستند (نه فقط انسانها) برای بقا! بخشی ثابت و اماری از هر جامعه ، برای بقا ی خود گزینه رفتار نابهنجار را انتخاب می کنند و تا شرایط معین تغییر نکند ، انتظار پایان یافتن گزینه های نابهنجار و تکیه به قانون و تنبیه و بگیر و ببند و اعدام و زندان کاری صورت نمی دهد که نداده!
از سوی دیگر ، گزینه های رفتاری نابهنجار گاها ناشی از بیماریهای روانی و اختلالات شخصیتی هستند که انها هم ریشه در ژنتیک موجودات زنده دارند و هم تحت تاثیر فراگشتهای ثانویه تجارب فردی و اجتماعی.لذا هر نوع تلاش علمی برای تغییر رفتار انسانها باید با برخوردی چند جانبه و چند لایه ای و از دیدگاه انسانگرا به الترناتیو مجازات و تنبیه برخورد انتقادی کند .
در این مقاله کوتاه من به این سوال مشخص پاسخ می دهم که چه اصول کلی در برابر جامعه مجازات گرا می تواند وجود داشته باشد.در عین اینکه می پذیرم که این راه حلها در فضای اجتماع ازاد باید تدقیق شوند و مثل هر دسته راه حل در مثابل هر مسئله اجتماعی و علمی ، به محک تجربه گذاشته شوند:
(۱)” تلطیف مجازاتها ” در مقابل پایان دادن به اصل مجازات:
رفرمیزم بعنوان مکتب و رویکردی که اساس وضع موجود را نمی خواهد دست بزند و دنبال تغییرات روبنائی در “چهارچوب” نظام اقتصاد سیاسی سرمایه داری است، وقتی به مسئله مجازات برخورد می کند، تلاشش اینست که انرا “تلطیف” کند! همانطور که فهر اجتماعی و سیاسی طبقه حاکم بر اکثریت جامعه را می خواهد “تلطیف” کند! لذا رویکرد رفرمیزم در برخورد به مسئله مجازات عموما از “شیوه های متمدنانه مجازات” دفاع می کند! مثلا اعدام خیابانی را بد می داند! (پشت دیوارها بد نیست!) یا اعدام با تزریق ” را توصیه می کند تا “انسانی تر باشد!) یا وقتی ضد اعدام بشود، زندان را امری طبیعی می داند! خلاصه کار رفرمیزم اینست که جلوی جامعه بدود و هر جور می تواند سدی هر قدر موقت بسازد تا جامعه حواسش جمع نشود و به ریشه ها دست نبرد!
درک رادیکال ، بر عکس دنبال ریشه های نابهنجاریهاست. دست بردن به ریشه ها را توصیه می کند .همانطور که گفتم درک رادیکال در برخورد به مجازات به ناکارامدی اصل مجازات می پردازد و دنبال الترناتیو مجازات است. اما ریشه های مجازات از دیدگاه رادیکال چیست؟ و چرا “تلطیف مجازات” رویکردی ناکار امد است؟
(۲)ریشه های تداوم متد تنبیه یا مجازات در جامعه چیستند؟
همانطور که قبلا تو.ضیح دادم، جامعه انسانی از بدو تاسیسش از مجازات استفاده کرد. مجازات در هم تنیده است با اساس زندگی انسانی . مذهب و ایدئولوژیها از یکسو و نظام قدرت از سوی دیگر به سازمان دادن “ایدئولوژی مجازات” به منطقی نشان دادن مجازات به “طبیعی نشان دادن ” مجازات پرداختند. بنوعی مذهب روی پایه مجازات استوار شد.انسان در بینش مذهبی بدنیا می اید که مجازات بشود چون یا خودش گناهانی کرده یا همسایه اش! سیل و حوادص طبیعی هم مجازات هستند، خدا در سازمان فکری مذهبی حاکم و عامل مجازات است و بدبختی های انسان بواقع مجازاتهای الهی هستند! خدا “خشمش” می گیرد و سونامی می شود، سیل می آید طاعون می اید ، زلزله می شود و ادمها ، تر و خشک باید بسوزند و “مجازات بشوند” تا خدا قهرش تمام شود! زندگی انسان در سازمان فکری مذهبی سعی صفا و مروه است بین مجازات از سوئی و پاداش(بهشت و متعلقاتش) از سوی دیگر!
اما چه ارتباطی بین مذهب و قدرت متمرکز و دولت وجود دارد؟ کدام مادیت اجتماعی است که این دو را کنار هم قرار می دهد و “سنت مجازات” را بازتولید می کند؟ فرهنگسازی می کند و مادیت نظام مجازات یعنی پلیس و شحنه و قوانین را بازتولید می کند؟ تاریخ بما می گوید که نظام اقتصاد سیاسی از زمان ساخته شدن جامعه طبقاتی از دوران قدرت گرفتن ریش سفید قبیله تا دوران برده داری و فئودالیته و سرمایه داری (نوع غربی و شرقیش) …زیر بنای این داستان زشتی هستند که مرتب تا زمان کنونی مجازات را توجیه و اعمال کرده اند.
اینست که سر نخ معضلی بنام مجازات را هم از دید من باید همان جائی جست که نظام نابرابر ، نظام ضد انسانی طبقاتی را باید ریشه یافت! اونجا سرنخ است اما راه حلش الان چه باشد؟
(۳) اصول راهکارهای عبور از جامعه مجازات گرا:
رادیکالیزم همینجا از رفرمیزم جدا می شود! از اینجا که فراخوان عبور از مجازات می دهد و پایان دوران مجازات را راه حل می داند.”حرف اخر” را همان اول می زند. شعار “تلطیف مجازات” نمی دهد! شعار پایان مجازات می دهد. در عین حال رادیکالیزم باید علم گرا و منطق گرا باشد.تلفیقی باشد از نگاه استراتژیک به مسئله انسان ضمن اینکه جلوی پایش را هم ببیند تا “نخورد زمین!” معضل رادیکالیزم تاریخا همین بوده! زیادی دور را دیده ، یا خودش زمین خورده یا زمینش زده اند!
من سه محور اساسی در حل مسئله مجازات را اینجا ارائه می دهم بر طبق نظریه ای که بالا اشاره کردم در مورد ریشه یابی مجازات:
اول: قدرت متمرکز و حکومت باید کم رنگ شود و پایان یابد:
حکومت و قدرت سیاسی (اعم از اینکه کی حاکم است) روی مجازات می تواند شکل بگیرد و بماند. حکومت و دولت اساسا مجازات را بازتولید می کند تا جامعه را تحت قیمومیت خود نگه دارد. ایدئولوژیهای مجازات می سازد.دولت بدون پاسبان و شحنه و زندان و قوانین محدود کننده اساسا بی معنیست! لذا برای پایان دادن به دوران مجازات، اصل حکومت مرکزی را باید نشانه گرفت.این رویکرد معنیش اینست که قدرت جامعه نظارت جامعه را مرتب باید بالا برد و قدرت دولت و حکومت را پائین کشید و به دوران سیاست پایان داد!مشارکت مستقیم مردم بخشی از راه حل پایان دوران مجازات است.
دوم:مذهب و ایدئولوژیها باید دورانشان پایان یابد:
تا زمانی که انسان به خدا و به قدرت اسمانی معتقد است، تنبیه هم ادامه خواهد یافت.تنبیه و خود تنبیهی ناشی از احساس “گناه” ترس از “خشم خدا” ! مذهب و سایر ایدئولوژیها که رفتار انسان را به “بد و خوب” “ثواب و گناه” تقسیم می کنند نمی توانند مجازات را نفی کنند.بلکه مرتب ازتولیدش می کنند و توجیهش می کنند.
لذا جنبشی که می خواهد مجازات دورانش پایان یابد طبیعتا جنبش نفی مذهب از قدرت سیاسی و نقد مذهب بعنوان ایدئولوژی است. اینجا من به چگونگی این مبارزه نمی پردازم اما اصل اینکه سد دوران مذهب در مقابل مبارزان ضد مجازات است را تاکیید می کنم.
سوم: نظام استثمار انسان از انسان(نظام سرمایه داری) باید پایان یابد.
جامعه نابرابر جامعه مبتنی بر حاکمیت اقلیت بر اکثریت نتیجه منطقی نظام اقتصادی سرمایه داریست.سرمایه داری خوب و بد نداریم! هر نظام سرمایه داری کارش بازتولید این تضاد طبقاتی است.سیاست در نظام سرمایه داری و مذهب و ایدئولوژیها کارشان توجیه وضع موجود است. نظام سرمایه داری برای ماندن نیاز دارد دولت داشته باشد دستگاه سرکوب و مجازات داشته باشد و اخوندی چه با عمامه چه با سایر اشکالش باشد تا مجازات را خواست خداوند جلوه دهد!
نمی توان به افق جامعه بدون مجازات اندیشید بدون اینکه افق سوسیالیستی داشت. طبعا بحث اینکه چه نوع سوسیالیزمی باید باشد تا مجازات نباشد بحث دیگریست.اینجا فقط ذکر می کنم که بسیاری از سوسیالیزمهای تا کنونی صرفا بازتولید نظام سرمایه داری و طبقاتی بوده اند به شکل دیگر! حکومت حزبی و ایدئولوژیک ربطی به سوسیالیزم ندارد بلکه بازتولید انست به شکل دیگر!
خلاص کنم:
بحث کوتاه بالا رئوس طرحی است که از دید من امر پایان دوران مجازات را ممکن می کند. این اصول بر اساس نگاه رادیکال به تاریخ مجازات و علل اصلیش ارائه شدند و از دید من هم امکان پایان دوران مجازات را نشان می دهند و هم ادرسهای سدهائی که هم اکنون هر جنبش پایان دوران مجازات باهاش برخورد دارد. این اصول راهبردی باید پراتیک شوند و بهترین نقشه ها وقتی روی کاغذ بمانند بی تاثیر هستند.تلاش من اینست که راه حلها را ارائه دهم و بگذارم جامعه رویش فکر کند.فعالین اجتماعی و سیاسی رویش فکر کنند و نظر دهند و به اصطلاح پا بخورد. اعتماد دارم که واقعا همه چیز را همه گان دانند و مهتر اینست که تحول واقعی اجتماعی عبارتست از پراتیک دائم و نبرد عملی توی خیابان توی صحنه های اجتماعی و اگر تئوری و نظریه ها کارساز هستند تنها در پراتیک اثبات می شوند.
امید است که این سری بحثها هم راهگشا باشد برای انها که خواهان پایان دوران وارونه و ضد انسانی حاضر هستند.علم و منطق دو سلاح موثر هستند برای تغییر انسان و آغاز دوران انسانی!
منابع بیشتر:
(۱)جامعه انسان محور و پایان دوران استفاده از مجازات!(سعید صالحی نیا)
http://monazere-siasi.com/مقالات-پزشکی/۷۲۲-جامعه-انسان-محور-و-پایان-دوران-استفاده-از-مجازات
(۲)شماره ۴۴: موضوع: تریبون مناظره ۴۴، چرا جامعه “مجازات گرا” را باید پشت سر گذاشت؟ راه حل چیست؟
با شرکت: مادح نظری، مسعود اسماعیل لو، منصور اسانلو، سعید صالحی نیا
با مدیریت سیمین مجد
https://www.youtube.com/watch?v=nKVXS12zXFk&feature=youtu.be
کلیپ فشرده ۴۴ : برای دیدن در ایران
https://www.youtube.com/watch?v=Uwb0pBB7GVY&feature=youtu.be
(۳)آرشیو پروژه مناظره سیاسی: