مهلت شش ماهه ای که برای توافق بر سر سیاست اتمی جمهوری اسلامی و دولتهای غربی تعیین شده بود سه روز دیگر یعنی ٢٠ جولای به پایان میرسد. هم دولت روحانی و سیاستگزاران جمهوری اسلامی و هم دولتهای غربی و هم رسانه های بستر اصلی در غرب طی این شش ماه بارها و بارها ابراز خوش بینی مفرط کردند که این بحران طی این مدت حل خواهد شد. نشست و برخاستها و کنفرانسها و مراودات و آمد و رفتها بسیار فعال شد. جمهوری اسلامی رسما پذیرفت که از سیاستهای افزایش سطح غنی سازی اتمی و افزایش سانتریفوژهای اتمی کوتاه بیاید. و اورانیومهای غنی شده به سطح ٢٠ درصد را با نظارت سازمان انرژی اتمی بین المللی به سطح ۵ در صد بازگرداند. و این کار ظاهرا بطور کامل صورت گرفته است. دولتهای غربی نیز در برابر از شدت تحریمهای اقتصادی بدرجه ای کاستند. به پیرو این فضا و این تبلیغات جریانات مختلف سیاسی نیز این تصور را باد زدند که کشاکش اتمی دارد تمام میشود و به مردم وعده دادند که تحریمهای اقتصادی به زودی پایان خواهد یافت.
اکنون بعد از شش ماه از مذاکرات هردو طرف دارند از شکافهای عمیق سخن میگویند. لوران فابیوس وزیر امور خارجه فرانسه و ویلیام هیگ وزیر امور خارجه بریتانیا در آستانه آخرین دور مذاکرات در روزهای اخیر بدبینی خودرا نسبت به رسیدن به توافقی با جمهوری اسلامی اعلام کردند و گفتند که “مواضع طرفها هنوز با هم فاصله عمیقی دارد” جان کری وزیر امور خارجه آمریکا نیز به خبرنگاران گفت که هنوز اختلافات عمده ای با ایران داریم و ادامه داد که من وزیر امور خارجه جهموری اسلامی را برای گرفتن تصمیمات سخت زیر فشار قرار خواهم داد. عباس عراقچی معاون وزیر امور خارج حکومت اسلامی با لحنی نومیدانه میگوید “اختلافها در مورد مسایل اساسی هنوز وجود دارد. ما موفق به کاستن از این اختلافها نشده ایم، و معلوم نیست که این کار شدنی باشد.” دو ماه پیش خامنه ای اعتراف کرد که دولتهای غربی نه فقط بر سر مساله اتمی بلکه در مورد مسائل دیگری نیز حکومت را زیر فشار گذاشته اند. او از جمله به خواست محدود کردن سیستم موشکی جمهوری اسلامی اشاره کرد و گفت “آنها درحالی توقع محدود شدن برنامه موشکی ایران را دارند که دائما در حال تهدید نظامی ایران هستند، بنابراین چنین توقعی، احمقانه و ابلهانه است.” او در همین سخنان میگوید مساله تحریمها را باید به طریقی جدا از مذاکرات حل کنیم. و وعده های روحانی به اینکه تحریمها بزودی متوقف خواهد شد را رد میکند و میگوید من از مذاکرات حمایت میکنم “اما نباید نیازمندی‌های کشور و برخی مسایل همچون تحریمها، به مذاکره گره زده شود. مسئولان باید موضوع تحریم را به طریق دیگری حل کنند.” او قبل از آن گفته بود که حتی اگر مذاکرات به نتیجه برسد تحریمها کنار نخواهد رفت. این یعنی کل وعده دولت روحانی به مردم که تحریمها را بزودی کنار میزنیم باد هوا شده است. گرچه حتی اگر تحریمها هم برداشته شود فقر و گرانی و بیکاری که کمر مردم را خرد کرده است، تکانی نخواهد خورد.
اتمی بهانه است
همانگونه که بارها گفته ایم کشاکش اتمی پوششی بر یک کشاکش اساسی تر میان جمهوری اسلامی و غرب است. جمهوری اسلامی زیر فشار تحریمها حاضر است از پروژه های بسیار پر هزینه اتمیش کوتاه بیاید. اما به سادگی قادر نیست از ظاهر ضد غربی گری و بویژه ضد آمریکائی گریش کنار بکشد. هم اکنون در درون حکومت نزاعهای تندی میان جناحهای مختلف بر سر مذاکرات و توافقات احتمالی جریان دارد. باندهای حکومتی دارند از قبل ضدآمریکائی گری نان میخورند. کل هویت ایدئولوژیکی این حکومت بر این اساس تعریف شده است. و عقب نشینی علنی از موضع ضد آمریکائی گری به معنای درهم ریختن کل صفوف حکومت در برابر مردم سرنگون طلب خواهد بود. این روزها یکی از فرماندهان حزب الله بنام سعید قاسمی که یکی از فرماندهان سابق سپاه پاسداران نیز بوده است و در میان تندروها از نفوذ قابل توجهی برخوردار است، به تندی به مذاکرات و دولت روحانی حمله کرد و گفت “مذاکرات به نتیجه برسد باید فاتحه ولی فقیه را خواند”.
حقیقتی در این گفته وجود دارد. دولت آمریکا که مهار کل تحریمها را در دست دارد تلاشش اینست که دقیقا بر سر سیاست ضد آمریکائی گری، ولی فقیه را به زانو در آورد. دولت آمریکا حاضر نیست در نقطه مهمی که حکومت اسلامی به زانو افتاده است، فقط با یک غلط کردم اتمی گریبان آنرا رها کند و سودهای اقتصادی و استراتژیک از مراوده با ایران را به کشورهای اروپایی و روسیه و چین و ژاپن واگذار کند. در این کشور نیز جناحهای تندرویی وجود دارند که روی دولت اوباما فشار میگذارند که باید جمهوری اسلامی به تسلیم کشانده شود. باید جمهوری اسلامی از سیاستهای ضد آمریکائی گری عقب رانده شود، باید این حکومت از سنگ اندازی در برابر سیاستهای آمریکا در عراق و افغانستان و لبنان و جاهای دیگر یک بار برای همیشه بازداشته شود. گفته میشود که نباید فرصت را در شرایط ضعف جمهوری اسلامی از دست داد. زیرا اگر تحریمها کنار گذاشته شود امکان از سر گیری آن در این سطح گسترده و هماهنگ با دیگر کشورهای اروپایی بسادگی وجود ندارد. صورت مساله واقعی همینهاست. حتی از تشدید تحریمها سخن گفته میشود. جان کری چندی پیش در مورد مذاکرات به جمهوری اسلامی هشدار داد که نباید تصور کرد که با پایان مهلت شش ماهه در ٢٠ ژوئن، مهلت شش ماهه دیگری داده خواهد شد. برعکس ممکن است تحریمها از آنچه قبلا بوده نیز شدید تر شود.
بنابرین صورت مساله واقعی کشاکش جمهوری اسلامی با غرب، اساسا چیز دیگری فراتر از مساله اتمی است. دولت آمریکا حاضر است با یک حکومت اتمی شده اما همسو با سیاستهای غرب بسادگی کنار بیاید اما حاضر نیست گریبان جمهوری اسلامی را دست نخورده و بدون تغییر سیاستهایش رها کند.
مشکل اساسی حکومت اسلامی در شرایط کنونی فضای ضد حکومتی در میان مردم ایران است که با اولین بروز نشانه های ضعف حکومت میتواند سر بلند کند. این خطر جدی ای برای حکومت است. ضد آمریکائی گری در واقع یک سنگر حکومت علیه مردم معترض بوده است. این حکومت همیشه به بهانه مقابله با آمریکا و اسرائیل، اعتراضات را مورد تعرض قرار داده است. این حکومت (در حالیکه مراودات پشت پرده اش با دولتهای آمریکا و اسرائیل بارها افشا شده است) همیشه صفوفش را با شعارهای ضد آمریکائی علیه مردم بسیج کرده است. و همه مخالفینش را به آمریکا و اسرائیل و غرب منتسب کرده است. و پس کشیدن از این سیاست مثل اینست که ستون اصلی یک ساختمان کهنه تخریب شود. بر این مبناست که مدام هشدارهایی از درون حکومت خطاب به روحانی و دولتش بلند میشود و این صداها اکنون تندتر و گسترده تر و تخاصمی تر شده است. این روزها کسانی در مجلس اسلامی و نماز جمعه ها و سطوح بالای حکومت، دارند روحانی و همچنین رفسنجانی را با بنی صدر و موسوی و کروبی مقایسه میکنند.
ادامه مذاکرات
مهلت شش ماهه عملا بدون نتیجه به پایان رسیده است. و همانگونه که عراقچی میگوید شکافها کم نشده است. این مهلت باید تمدید شود و تمدید خواهد شد. اما قطعا شرط و شروطی که برای تمدید مذاکرات برای جمهوری اسلامی گذاشته میشود بسیار سخت تر خواهد بود. همزمان شکافهای درون حکومت نیز در دور آتی با سرعت بیشتری گسترش خواهد یافت. فشار روی دولت روحانی هم از جانب جناحهای حکومت و هم از جانب مردم بیشتر خواهد شد. کارگران و مردم ایران باید از این جنجال شش ماهه درس بگیرند و منتظر بازی های دیپلماتیک نشوند. باید بر حقوق رفاهی و انسانی خود فعالانه تاکید کنند. تحریمها حتی اگر برداشته شود، دردی از دردهای مردم دوا نخواهد شد. اما احتمال بیشتر اینست که این کشاکش به جاهای باریک تری کشیده شود. ما مردم نباید تاوان این کشاکش ها را با دادن فرصت به حکومت پس بدهیم.١٧ جولای ٢٠١۴*