اعتیاد زنانه یا مردانه نداریم؛ ما شاهد کشمکش مداوم جامعه و دولت‌ها با پدیده‌ای خانمان برانداز و همه‌گیری به نام اعتیاد به مواد مخدر هستیم. این گزارش مروری است بر تازه‌ترین آمار اعتیاد در ایران، نقش و تاثیر اعتیاد بر زنان در ایران، کامیابی و شکست مبارزه با مصرف مواد مخدر و همچنین گفتگو با دو تن از فعالان حقوق زن.
۹۲ درصد دلواپسی در مواجهه با آمار اعتیاد
عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور و دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر، امروز جمعه ۳۰ خرداد، پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۳۰ دقیقه سخنرانی کرد و به بهانه همزمانی با روز جهانی مبارزه با مواد مخدر، آمارهای نگران‌کننده‌ای از شمار معتادان، میزان کشفیات و راهکارهای دولتی اعلام کرد.
رحمانی فضلی با اشاره به افزایش ۴۹ درصدی تولید مواد مخدر در افغانستان در سال ۲۰۱۳، آمار معتادان ایران را یک میلیون و ۳۵۰ هزار نفر اعلام کرد و از افزایش دو برابری اعتیاد زنان طی ۴ سال گذشته خبر داد. وی با بیان اینکه براساس آمارها ۵٫۲ درصد جمعیت بین ۱۵ تا ۶۴ ساله جهان سابقه یک بار مصرف مواد مخدر را دارند گفت: این یعنی حدود ۲۴۰ میلیون نفر یک بار تجربه مصرف مواد مخدر را داشته‌اند که این رقم در کشور ما ۲٫۶ درصد است و حدود یک میلیون و ۳۵۰ هزار معتاد می‌شود.
وزیر کشور با بیان اینکه این رقم حدود نصف تعداد جهانی معتادان است گفت: البته همین تعداد هم برای ما غیرقابل پذیرش است. چرا که براساس اعتقادات دینی ما تمام جامعه در قبال یک فرد معتاد مسئولند.
به گفته دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر اگر این تعداد معتاد ضرب در تعداد خانواده‌ها کنیم یعنی حدود شش میلیون نفر در کشورمان به طور مستقیم درگیر پدیده مواد مخدر هستند. وی با بیان اینکه ۹۲ درصد جامعه نگران موضوع مواد مخدرند و به عنوان یک دغدغه اصلی به آن نگاه می‌کنند گفت: از میان یک میلیون و ۳۵۰ هزار معتاد کشور، ۹۰٫۷ درصد را معتادان مرد و ۹٫۳ درصد را زنان شامل می شوند.
افزایش دو برابری اعتیاد زنان در ایران
رحمانی فضلی با اشاره به نرخ اعتیاد در زنان گفت: در چهار سال گذشته آمار اعتیاد زنان ۵٫۲ درصد از کل معتادان بود. اما در طول چهار سال گذشته این افزایش داشته و حدود دو برابر شده است که این موضوع با توجه به اینکه زنان از کانون‌های اصلی آموزش در خانواده هستند نگران‌کننده است. وزیر کشور اعتیاد را عامل ۵۵ درصد طلاق‌ها در جامعه اعلام کرد و افزود: طلاق محور مهمی در جامعه است و اگر ما به دنبال کاهش آمار آن هستیم باید توجه ویژه‌ای به بحث مبارزه با مواد مخدر داشته باشیم.
من می‌کشم تو نمیشه نکشی
شتاو معزی فعال حقوق زنان درباره اعتیاد زنان در ایران گفت: “زنان و دختران معتاد با توجه به وضعیت بد اقتصادی ایران، برای تامین هزینه‌های مربوط به تهیه مواد مخدر، مجبور به تن فروشی، دزدی، فروش مواد مخدر و… می‌شوند.”
وی می‌گوید: “فرهنگ سنتی حاکم بر جامعه ایران، زن را در معرض آسیب‌پذیری بیشتری قرار داده است. زن در خانواده در زیر سایه مردان مجبور و وادار به مصرف مواد مخدر می‌شوند. آنها مواد مخدر مصرف می‌کنند و انتظار دارند که همسرشان هم مصرف داشته باشد. کسانی هم که زیر بار نمی‌روند باید متارکه کنند و در هر دو حالت آسیب‌های روانی اجتماعی آن را هم تحمل کنند.”
این فعال حقوق زنان افزود: “خانواده‌های درگیر با اعتیاد صدمات بسیاری به زنان و دختران می‌زنند و آنها را عملا به قربانیان بالفعل اعتیاد تبدیل کرده‌اند. دولت و نهادهای حاکمیتی کم‌ترین حمایتی از زنان قربانی و یا در معرض خطر اعتیاد در خانواده نمی‌کنند.”
۱۵ سالگی آغازی برای پایان
سه هفته پیش نیز زهرا بنیانیان مشاور دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در امور زنان و خانواده از افزایش شیوع مصرف مواد مخدر در بین زنان و کاهش سن آغاز مصرف مواد مخدر در زنان به ۱۵ تا ۱۹ سالگی خبر داده بود. وی با تاکید به نقش خانواده در اعتیاد زنان گفت: ۶۲ درصد از زنان معتاد متاهل به دلیل اعتیاد همسر، برادر یا یکی از اعضای خانواده خود به این دام گرفتار شده‌اند.
سارا محمدی دیگر فعال حقوق زنان اقدامات دولت را در افزایش آمار اعتیاد زنان موثر دانسته و می‌گوید: “دولت در سالیان اخیر مدام اعتیاد را به عنوان یک زنگ خطر و هشدار اعلام می‌کند در حالی که آمار اعتیاد و زنان معتاد در کشور با شعار بسته‌های آموزشی مناسب سنین مختلف و فضاهای اجتماعی تخیلی کاهش نمی‌یابد و از میان نمی‌رود. با افزایش آمار روزبه‌روز اعتیاد زنان مردم به این نتیجه رسیده‌اند که در میان دولتمردان ایران اراده‌ای برای ریشه‌کنی اعتیاد از جامعه وجود ندارد.”
محمدی همچنین گفت: “ما در ۱۲ سال اخیر ان.جی.او.های فعالی در زمینه مبارزه با اعتیاد در کشور داشتیم که از دوره دوم ریاست جمهوری احمدی نژاد شاهد تعطیلی آنها بودیم. انجمن‌های ان ای و تشکل‌های غیردولتی تاثیر بسیاری در کاهش آمار اعتیاد و همچنین حمایت از قربانیان آن در ایران دارد.”
دکتر پونه کیمیا قلم، روان‌پزشک و درمانگر اعتیاد در گفتگویی با روزنامه سلامت در سال ۱۳۸۹، درباره اعتیاد زنان گفته است: “جامعه زنان، جامعه پیچیده‌ای است. نقش‌هایی که زنان در طول زندگی خود دارند از نقش‌های مردان پیچیده‌تر و حساس‌تر و شاید مهم‌تر باشد. به همین دلیل هر عاملی که مربوط به این جامعه می‌شود، اهمیت ویژه و خاص خودش را خواهد داشت. اعتیاد هم از این امر مستثنی نیست و گرفتاری این جامعه به اعتیاد، معضلات و مشکل‌‌های مربوط به خود را ایجاد خواهد کرد.”
وی اعتیاد در زنان از جهت علل اعتیاد، شیوع، سیر بیماری، پاسخ به درمان و تاثیر بر جامعه اختلاف بارز آماری با مردان دسته‌بندی می‌کند و معتقد است: “آسیب‌های اعتیاد زنان را باید به ۲ دسته تقسیم کرد. آسیب اول به خود فرد و دیگری به شبکه اطراف و جامعه فرد مبتلا برمی‌گردد. اعتیاد در زنان برای خود فرد بسیار مخرب‌تر از اعتیاد مردان است. زن مصرف‌کننده در فرهنگ ما به راحتی از خانواده و دوستانش طرد می‌شود. علاوه بر این، زنان با توجه به مشکل درآمد و توانایی برای به دست آوردن مواد مخدر از راه‌های دیگر گاهی تن به کارهای ضداخلاقی می‌دهند و به راحتی مورد استفاده سودجویان قرار می‌گیرند که مسلماً این باعث افزایش تخریب آنها می‌شود و برگشت آنها به زندگی سالم را سخت‌تر می‌کند.”
شیوا گنجی، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان