قسمت سوم در برابر متافیزیک را به مبحث متافیزیک و زیبایی اختصاص داده ام. شرح کوتاه موضوع از اینقرار است که ایدئولوگها_قدرتها_ ساختارها_ ادیان ومذاهب وخلاصه ساختار کلی ایده آلیسم، از پدیداری به نام « زیبایی» نهایت سوء استفاده را کرده است واینکار ادامه دارد. از اینرو پرده برداری از این موضوع، از نظرمن حایز اهمیت است. ایده آلیسم در اشکال گوناگونش، همواره تلاش کرده است که آثار وعملکرد خود را زیبا سازد! واز اینطریق توانسته است، در فرهنگها وافکار جامعه ی جهانی، نفوذی ژرفناک داشته باشد.
هنگامی که وارد مکانهای دینی و مذهبی می شویم، می بینیم که این مکانها به طوری شگفت انگیز واز طریق آینه کاری_ نقاشی_ معماری _ مجسمه های بسیار زیبا_وخلاصه تر همه ی ساختار این مکانهای مقدس شده، زیبا شده اند. زیارت کننده ی این مکانها، ناخود آگاه، این زیبایی ها را که ساخته ی خود انسانها هستند، به خداوند وجهان دیگر متافیزیکی، مربوط می سازد!! واین در حالی است که این زیبایی ها توسط هنرمندان گوناگون، پدیدار شده اند. از اینرو این زیباییها زمینی اند نه آسمانی. مثلا آثار هنرمندانی مثل میکل آنژ ورافائل در واتیکان و نوع معماری گوناگون مساجد یا هر نوع مکان دینی دیگر، با هنر کاشی کاری های بسیار زیبا ویا آینه کاری ستونها و دیوارها… الی آخر
دیگر اینکه گاه یک دین در یک درخت لانه می کند، مثل مرتازهای هندی که با زیبایی خیره کننده ای در داخل آن نشسته واز اینطریق ایده آلیسم را ترویج می کنند. ویا درختان مذهبی بسیار زیادی که در گوشه وکنار جهان، خصوصا در کشورهای خاورمیانه، دارای جایگاه بالایی است
موضوع دیگر اینکه هنر بدون زیبایی، خالی از معنا می شود ویکی از هنرهای جوامع، هنر موسیقایی وآوازاست. متافیزیک توانسته است در اذهان ترانه سراها وموسیقیدانها چنان تاثیری داشته باشد که آثارشان دقیقا تولیدو باز تولید همآن ساختارها و خواسته های متافیزیکی است. من به ندرت دیده یا شنیده ام اثری شنیداری حاکی از آواز و موسیقی را که در راستای اهداف و آرمانهای ایده آلیستی نبوده باشد. نتیجه اینکه چاره ای جز ریختن خروار خروار این ساخته ها به آشغالدانی نمی بینم. زیرا که این آثار با وجود زیبایی اشان، تاثیری بسیار مخرب در فرهنگ و اندیشه ها دارند، به گونه ای که حتی کسانی که مدعی نگاه چپ وساختاری متضاد و کمونیستی با ایده آلیسم را دارند، خواسته و ناخواسته به این آثار گوش می دهند وحتی آنها را تبلیغ وگسترش می دهند! این است که به واسطه ی این زیبایی های مخرب، متافیزیک همواره بازتولید می شود
از نظر من کسی که بتواند این زیبایی های ساخته ی دست بشری را از ادیان و به طور کلی از اردوگاه ایده آلیسم بگیرد، توانسته است « واقعیت » وجودی آنها را پیش چشمان اجتماعات بگذارد ودر این صورت ساختار ضد انسانی آنها، به روشنی روز هویدا می شود. برای به داوری نشستنی دقیق و درست، تنها کافی است که به ترانه ها_ اشعار_ آوازها ونشست های هنری مختلف، نظری عمیقتر داشته باشیم، درآنصورت مفهوم واقعی این هنرهای زیبا وتاثیرشان بر اذهان و اجتماعات،آشکار خواهد شد
نتیجه ی کلیت بحث در این است که ایده آلیسم، از پدیدار« زیبایی» نهایت سوء استفاده راکرده است واین روش همچنان ادامه دارد_ پرسش این است که روشنفکر واقعی که دارای جهانبینی انسانی وطبیعی است وهمواره«واقعیات» را می نگرد، تا چه اندازه در شناخت وچاره جویی این معضل متافیزیکی می تواند موثر باشد؟ کار شاعران و ترانه سراها چطور؟ کار مجموعه ی هنرمندان ، معماران ، نقاشان ومجسمه سازان چه؟
—————————————————————-
لە بەرانبەری میتافیزیا_ بەشی سێهەم
جوانی ومیتافیزیا
بۆ باشتر زانین و ناسینی چەمک وڕۆاڵەتێکی میتافیزیایی، لێرەدا باس لە ” جوانی ” وکاریگەری جوانی لە سەر ئینسان وچۆنیەتی بەکار هێنانی” جوانی ” بە دەستی دەیان ئایدیا و ئائین وئایدۆلۆژیا دەکەین.
دیارە جوانی خۆی لە ناو خۆیەوە، سەرەنج ڕاکێشە. دیتنی شتی جوان، جۆرێک خۆشی و جۆرێکیش سەر سورهێنان بۆئینسان بەدی دەکات. ئەگەرچی باسی فەلسەفی جوانی، هەر لە سەردەمی سۆقراتەوە هەبوە، بەڵام لاموایە کە هێشتا تەواوەتی ئەو چەمکەفەلسەفیە رون نەکراوەتەوە. هۆی ئەم وتراوە لەوە دایە کە بۆچونەکان لە سەر بابەتی” جوانی ” زۆر جۆراوجۆرن. کۆ کردنی هەموی ئەو بۆچونانە و تێکڕا کردنیان، ئەگەریش بکرێت، بەرهەمێکی باش لە کار دەر نایەت. بەڵام دەکرێت بە وردی وبەش بەش، فینۆمنی جوانی، بناسرێت. ساکارترین ئینسانەکانیش بۆچونێکیان لە سەر جوانی هەیە. واتا جوانی شتێکە کە خەڵکان خۆیان ئەزمونیان کردوە ولاموایە هەموان تێدەکۆشن تاکو بەرهەمەکانیان وکردەوەکانیان ، بەدیکراوەکانیان وبە گشتی کاریگەرییەکانیان جوان بکەن تاکو خەڵکی بتوانن لەڕێگای ئەو جوانیەدا، سەرەنجیان بۆ ئەوبەرهەمە یان بەدیکراوە ڕابکێشرێت.
جارێ هەر ئەم باسە، ڕێک لەم خاڵەدا دەرخەری ئەوەیە کە خەڵکی، شتی ناجوانیان بە دڵ نیە وبە دوایدا ناچن. ئەمە ئەبێتە هۆی ئەوەی کە هەر سازمان و سێستەمێک تێبکۆشێت کە بەدیکراوەکان و کارەکان و بەرهەم و بیرەکانی لە تەک جوانیدا تێکەڵ بکات یان ساکارتر بڵێن خۆی جوان نیشان بدات.
هۆنەرە جوانەکان!
هەموان دەزانن کە” هۆنەر ” بێ فینۆمنی ” جوانی “، شتێکی بێ مانایە. بۆیە لە درێژایی مێژودا بیستومانە و بینیومانە کە هۆنەرەکان، بە جوانیەوە ئاراستە کراون. ئایا پێچەوانەی ئەوەمان تاکو ئێستە بەدی کردووە؟ یانێ کەس بە دوای ناجوانی وناحەزیدا ڕۆیشتووە؟ لاموایە کە وەڵامی ئەم پرسیارە وشەی” نا” بێ! بەڵام لە لایەکیترەوە و بە ورد بونەوە لە جیهانی جوانی و بە هۆی چەندین دیاردەی میتافیزیایانەوە، پێچەوانەکەی ئەوە مان بۆ دەر ئەکەوێت! بۆ نمونە خۆدی خەڵکن کە جوانیەکانی سیستەم و سازمان و جۆرێکی بۆچونیان هەڵبژاردوە کە بوەتە سیستەمێک بە سەری خۆیاندا کە دواتر بوەتە هۆی سەدان کارەسات. پێش ئەوەی کە ئەو سیستەمە دەسەڵات بگرێت بە دەستەوە، بە تەواوی هێز و تواناوە، خۆی بە “جوانی” ڕازاندوتەوە وخەڵک بڕوایان بەوبۆچونەو سیستەمە کردووە. بێ ئەوەی کە سەبریان کردبێ لە داکۆکی و داوەریان لە سەری. ئەمە نیشانەی ” پەلەیە ” لە داکۆکی وداوەری. واتا پەلە کردنی بێ زانیاری قوڵ لە فینۆمنەکان، ئەبێتە هۆی چەندین کارەسات لە داهاتوودا. ئەگەر باش لە هۆنەرە جوانەکان بڕوانین وکاریگەریان لە سەر خەڵک لێکبەینەوە و تۆێژینەوەمان لە سەری بێت، بۆمان دەر ئەکەوێت کە تەک جوانی هۆنەرەکاندا، بیر و بۆچونی ئایدیالیستییەکی زۆر، ئەڕواتە نێو فیکروفەرهەنگی کۆمەڵگا دا!
بەڵام چۆن شتی وەها ئەبێت؟ دینەکان و ئایینەکان و ئایدئۆلۆژیاکان، سەرجەم لە هۆنەرە جوانەکان کەڵک وە ردەگرن وئەو جوانیە کە بەرهەمی خۆدی ئینسانە هۆنەرمەندەکانە، بە خۆاوەندوە دەبەسترێنەوە! کەنیسەکان ومزگەوتەکان بە سەدان هۆنەری جوان، ڕازاندراونەتەوە. هۆنەری ئاوێنە کاری ومیعماری وگەچ بڕین وپەیکەر سازی وڕەسامی کە لەم شۆێنانەدا بەکار هێنراون، کاری ئاسمانەکان نەبوە و نییە. بەڵکوبەرهەمی هۆنەرمەندەکانە کە بە شێوازێکی زۆر جوان دروست کراون. بۆ نمونە” واتیکان ” لە ڕۆما. بەرهەمی هۆنەری پەیکەر سازی و ئەو ڕەسمە زۆر جوانانە، کە بە دەستی میکل ئانژ وڕافائێل وهۆنەرمەندەکانیتربە دیکراون، بە خۆاوەندەوە گریدراون! واتا کە دەڕۆێتە وەها شۆێنێک، لە بیرت دەچێتەوە کە ئەمانە بە دەستی ئینسانەکان پێکهاتوون. بەڵام دەبینین کە هێزی ئەو جوانیە دەگەڕێتەوە بۆئاسمان! ئەمە لەکاتێکدایە کە هۆنەرە جوانەکانی پێش چاو، بەڕاستی زەوینین نەک ئاسمانی. جار وایە کە میتافیزیا وئایینەکان خۆیان بە جوانی لە ناو دارێکدا ئەشارنەوە. بۆ نمونە مۆرتازەکانی هیندوستان کە جار جارئەڕۆنە نێو دارێکەوە ودینەکەیان لەویدا بە شێوازێکی جوان، نمایش ئەدەن.Another face of demonstration by metaphysic
ئەمە خۆی درۆیەکە، کە ئایدیالیزم یان بە تەواوی میتافیزیا، بێ ئەم درۆە نەیتوانیوە و ناتوانێ درێژە بە ژیانی بدات. لە لایەکیترەوە بە ڕوانگەیەکی زانستی و فەلسەفی، دەبینین کە ئائینەکان و ئایدئۆلۆژیاکان، ئەو دژایەتی و دڵڕەقییەی خۆیان بە بەکارهێنانی فینۆمنی ” جوانی ” ئەشارنەوە. تاکو ڕاستیەکان و واقیعەکانیان بۆ خەڵک دەر نەکەوی. ئەگەر کەسێک بتوانی جوانیەکان لە میتافیزیا، جێا بکاتەوە کە کار و بەرهەمی مرۆڤەکانن، ڕاستیەکانی ئەوئایینانە بەڕونی دەکەونە بەر چاو. جوانیەکانی هۆنەرتەنیا لە کاری هۆنەری ڕەسام ونیگارکێش ومیعماروئاوێنەکار و…هتد نیە. بەڵکو لە زۆر شۆێنیتردا خۆیان ئەنوێنن. وەکو هۆنەری جۆانی قسەکردن. Beauty Speech واتا چەمکی جوانی دەڕواتە نێووشەکانیشەوە. قۆرعان پڕە لە وشەو و دێری جووان. بایبل پڕە لە ڕەستەوبابەتی جووان. ئەگەر بپرسین کە ئایا جوانی ئەم وشە و دێرانە، ئەوەیە کە خەڵک لە یەکتر جێا ببنەوە ولە نێوانیاندا شەڕ هەڵگرسێت کە سەدان جار ئەوشەڕانە بەدی کراون و میلیۆنەها ئینسانی وەڵاتەکان کۆژراون وهەزاران نالەباری بەدی کراوە! وەڵام چییە؟
لە سەدەی پازدەی زایینیدا، قەشەیەک بە ناوی” مارتین لوتر ” بۆچونێکی “جوانی ” لە سەربایبل بڵاوکردەوە و وتی: مەبەستی خۆا لە کتێبی بایبلدا ئەوە نەبوە کە قەشەکانی ڕۆم بە ڕیوەی دەبەن. مۆسیقا وهەڵپەڕکی و شایی نابێت لە مەسیحییەت جێا بکرێتەوە…
ئەم ڕوانگەیە بو بە هۆی گۆڕانێک لە ئەم ئایینەدا Re-form . بە مانایەکی ڕێکتر، مارتین لوترئەو ئایینەی نەجات دا، چونکە ڕازاندیەوە بە هۆنەرە جوانەکان. بەم شێوەیە خەڵکی ئیتر ئەو ئایینەیان قبۆڵ کرد و بە هۆی جوانیەکان کە لە ڕاستیدا هێ ئەو ئایینە نەبو، تەواوی ڕقاێیەکانی دژی ئینسانیەکەیان لە بیر کرد. هەر چەن میژونیشانیداوە کە شەڕەکانی سەردەمی سەدەی ناوەڕاست لە نێوان مۆسۆڵمانەکان و مەسیحییەکان، چ نالەبەری وسەغڵەتیگەلێکی بۆجەماوەری ئینسانی بەدی کردویەک لەوانە، دەزگای ئەنگیزیسیۆن بو کە تا سەردەمی ڕۆنیسانس درێژەی پێدرا.
جوانی لە هۆنەری گۆرانی وخزمەت بە میتافیزیا…!
گۆرانی پێکهاتەیەکە لە شیعرو موسیقا. هەر دوی ئەم لایەنانە لە کانیاوی هۆنەرە جوانەکان، ئاو دەخۆنەوە. بە ورد بونەوە لە گۆرانیەکان وناوڕۆکی وشەکان، بە جوانی بۆمان دەر دەکەوێت کە زۆربەی هەرە زۆری گۆرانیەکان، هان لە خزمەتی میتافیزیادا. گۆرانیەکان پڕن لە وشەی ئیلاهیات وئایدیالیستی. پڕن لە باوکە ڕۆ وپەرپێدانی فەرهەنگی ئایینی و ئایدئۆلۆژیاوە. ئەوەندە بەرهەمی هۆنەری جوان بەم ناوەڕۆکەوە، ڕۆیشتوتە نێو کۆمەڵگاوە کە بە ڕاستی سەر سوڕهێنەرە. ئەوەی من لە گۆرانی کوردی بیستومە، زۆر زۆر بە دەگمەن بینیومە کە ناوەڕۆکی شیعرەکەو گۆرانیەکە، لە مەبەستی میتافیزیاوە باتاڵ بووبێت. بەڵام بە پێچەوانەوە هەزاران هەزار گۆرانی و کۆڕی هۆنەری گیراوە کە زۆربەی هەرە زۆریان، تەنیا فەرهەنگی میتافیزیایانەیان پەرە پێداوە. ئەگەر بۆ نمونە بڕۆینە سەر گۆرانیەکان و بەرهەمە هۆنەریەکان، سەر لە سەد دەفتەر و کتێب دەر دێنێ. بۆیە پێشنیاری من ئەوەیە کە خۆێنەری ئەم بابەتە، خۆی بە بیرێکی ڕاستی ودروستیەوە، باش گۆی لە گۆرانیەکان بگرێت تاکوڕادەی ڕاستەقینەی ئەم چەمکەیش بۆی بە جوانی دەر کەوی.
مەبەستی قسەکە لەوەدایە کە ناچارین هەزاران بەرهەمی هۆنەری لە بۆاری جۆراوجۆرەوە وەکو ئەو گۆرانییانەی کە هان لە خزمەتی میتافیزیا وئەبن بە هۆی پەرەپێدانی فەرهەنگی” وێستاو ” وبێ جۆڵەونالەبار، بخەێنە زبڵدانەوە. ئەگەر ئەم کارە ئەمڕۆ نەکرێت، لاموایە کە لە داهاتوی نزیکدا وەها دەبێت. چونکە فەرهەنگی کورد لە ڕاستی و ڕاشکاوی و دروستی و سیداقەت زۆر زۆر نزیکە. بەڵام هۆی بڵاو بونەوەی ئەو گۆرانییانە کە ئاماژەمان پێکرد، دەگەڕیتەوە بۆچەندبابەتی دی کە لەم نوسراویەدا جێ نابێتەوە. تەنیا بە کۆرتی ئیشارە بەوە دەکەم کە شیعری شاعیرەکان و گۆرانیبێژەکان، تا ڕادەیەکی زۆر بەرز کەوتوتە خزمەتی میتافیزیاوە. ناوەڕۆکی زۆربەی ئەو بەرهەمانە تێکەڵاویە لە تەک ئایدیالیزمدا. شتێک کە هەرگیزبە قازانجی ئینسان و کۆمەڵگا نەبوە و تەنیا کارەساتی بۆ کۆمەڵگا بە دی کردووە.
سەرجەمی باسەکە لەوێدایە کە ” جوانی ” بە پێچەوانەوە بەکار هێنراوە و خراوەتە خزمەتی میتافیزیاوە. ئەم ئیشە زۆرترلە بۆاری هۆنەرە جوانەکاندا، خۆیان نیشانداوە وبەم جۆرە و بە شیوازێکی جوان، درۆیەکی هەزاران ساڵەیان تەک خەڵکا کردووە. بۆ باشتر ناسینی ئایینەکان و ئایدئۆلۆژیاکان وسیستەمەکان، ئەبێت فینۆمنی” جوانی ” لێیان جێا بکەینەوەکە بەرهەمی خۆدی ئینسانەکانن، ئەوکات ڕۆاڵەت و سیمای ڕاستەقینەی ئەوانە دەر ئەکەون. لاموایە لە کاتی بە دەرکەوتنی ئەو ڕواڵەتانە کە خۆیان لە پشت جوانیەکاندا شاردوتەوە، ناجوانی و ڕق ودژایەتی ئەوان بەرانبەر بە ئینسان و کۆمەڵگا، بە ڕوناکی دەر ئەکەوێت.
ئەمەش لە ناو خۆیا جۆرێک ترس پێک دێنێت وترسیش تەنیا دابڕان لەوەیە کە تا ئەمڕۆ بە ناوی واقیع و ڕاستی ، بە خۆاردی خەڵک دراوە. ترس لە ئاوارە بونی دوبارەیە وکەوتنە ناو جیهانی فێکرە وڕەخنە گرتن لە پێشو وهەموی ئەو بەرهەمانەیە کە تائێستا بەدیکراون. بەڵام ئایا ئێمە تینوی ڕاستین یان نا؟ ئایا بە ڕاستی پێمان خۆشە میتافیزیا بە هەموجۆرێک فریومان بدات؟ ئایا کاتی دابڕان لە ئەو فەرهەنگە ناڕاستیە نەگەیشتووە؟ ئایا هۆنەرە جوانەکان ئەبێت خەڵک هان بدەن بە شایی و ڕاستی و” زیندوبون ” یان پێچەوانەکەی؟ فەرهەنگی ئێمەی کورد، تا چەند گرێدراوە بە میتافیزیاوە؟ وڕوناکبیری کوردتا چەند لە سەری ئەم چەمکە گرینگە کە بە تەواوی دژی ئینسان و کۆمەڵگایە، ئیشی کردووە؟