مقدمه:
هویت انسان ، شخصیت انسان چگونه شکل می گیرد و چه عواملی در ایجاد و تغییراتش دخیل هستند؟ این از سوالهای مهم علوم انسانشناسی ، رفتارشناسی، روانشناسی و روانپزشکی است. جامعه شناسان ، سیاستمداران و فعالین اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی هم باید این دیدگاههای علمی را بشناسند و در پراتیک خود بکار ببرند.
حکومتها چه در غرب و چه در شرق دیرگاهیست که دست به دامن علم شده اند تا از پس انسانها بر آیند و آنها را شکل بدهند و پیش بینی کنند.مشکل اینجاست که فعالین جنبش فرهنگی و سیاسی که می خواهند انسانرا در حرکتش به سمت دوران انسانیت کمکی باشند هنوز آنقدر این علوم انسانی را نمی شناسند.مطالعه آثار و نوشته های فعالین چپ در ایران نشان از ضعف عمیق دانش انسانشناسی است و این ضعف در کنار سایر ضعفها باعث می شود که نتوانند در پروسه تغییر جوامع هم آنچنان که باید شریک باشند.
هدف من در این مقاله کوتاه ، یک بحث استاندارد علمی نیست .اگر بود باید بیشتر رجوع به منابع می کردم و به اصطلاح اکادمیک می نوشتم.هدفم ارائه برداشتی خلاصه است از انچه خودم یافته ام به امید اینکه کمکی باشد برای شناخت هویت انسان و امید به اینکه این مقاله هم بتواند سهم خود را در تلاش برای ازادی و برابری انسانها ایفا کند:
(۱)متد چند جانبه گرا در بررسی علل شکل دهی پدیده ای بنام انسان:
در ادبیات چپ، بیشتر مرسوم است که به “دیدگاه طبقاتی” در هویت انسان رجوع می شود. طبعا این دیدگاه با فرض بر اینکه انسان پدیده اجتماعیست و چون جامعه طبقاتیست پس انسان را باید از دید طبقاتی بررسی کرد استوار است. من این دیدگاه را لازم می بینم اما به هیچ وجه کافی نیست.بسیاری از رفتارهای انسان چه بصورت فردی و چه در اشل اجتماعی با دیدگاه طبقاتی قابل توجیه نیست.
سوال اینست که سایر دیدگاهها و پرسپکتیوها کدامند و هر کدام چه نقشی در شناخت پدیده انسان بازی می کنند؟
علم شناخت انسان، خصوصا در چند دهه اخیر جهش بزرگی کرده است.مثل سایر رشته های علوم ، دیدگاه چند جانبه گرا و اکلکتیک جای دیدگاههای یک بعدی را گرفته است. دورانی بود که فرویدیزم و روانشاسی فردی هویت انسانرا فقط از دید رابطه انسان با خودش و خصوصا تجارب کوکیش و رابطه اش با مادرش می دید. اشکالات رفتاری شخصیتی و بیماریهای روانی را یکسره می خواست از حوزه این فضا تحلیل و ریشه یابی کند. مثلا فروید اسکیزوفرنی را که بیماری ژنتیک است را با “مادر اسکیزوفرنیک ساز” توضیح می داد!
شاگردان فروید اما، از او بریدند و روانشناسی دینامیک تری ارائه دادند که دایره وسیعتری داشت اما هنوز در فضای محدود روابط اولیه انسان با محیطش خلاصه می شد.عروج علم رفتارشناسی شناختی در دهه ۶۰ ، قدمی به حلو بود و نقش یادگیری در تولید هویت انسان و رفتارهایش را به دانش انسانشناسی اضافه کرد. علوم ژنتیک و پزشکی در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی یک قدم دیگر انسانرا به شناخت علمی تر نزدیکتر کردند و مشخص شد که مغز و سازمان پیچیده آن در دینامیک با محیط و ژنها مجموعه ای می سازند که انسان نام دارد. هنوز معما حل نشده بود و قدم بعدی رسیدن به بحثهای تداخلی روانشناسی اجتماعی ، رفتارشناسی تکاملی و پیوند دادن آن به روانشناسی رشد بود.
این سفر پر تب و تاب با رشد دانش آمار و تحقیق علمی فضای جدیدی را ساخته که بسیار چند بعدی و دینامیک است.تئوریها در سنجش مداوم قرار می گیرند و در پرتو دانش عملکردی مغز ، تصویربرداریهای عملکردی به حقیقتی که انسان نام دارد قدم به قدم نزدیکتر می شوند. علم انسانشناسی بتدریج دارد روی پای خود می ایستد و صحنه برای شناخت پیچیده ترین پدیده عالم قابل شناخت یعنی انسان فراهم می شود.
(۲) پرسپگتیو های سه گانه زنتیک، روان فردی و روان اجتماعی:
از پرسپکتیوهای مهم انسانشناسی مدرن ، سه پرسپکتیو ژنتیک، روان فردی و روان اجتماعیست.برای ساخته شدن شخصیت و هویت انسان این سه در هم تداخل می کنند . انسانرا شکل می دهند.
الف: ژنها ، ناقل ویژگیهای فیزیکی و رفتاری (اندوفنوتایپ) هم در طی نسلها هستند و هم در فرد معین می توانند با تغییرات ناشی از یادگیری ، به تداوم و شکل دهی خصائل انسان بینجامند. ژنها عموما بطور جمعی عمل می کنند و دنبال فرمولهای ساده شده مندلی هم نیستند. پراکندگی و گوناگونی ژنها و حساسیتهای بسیار مختلفشان به شرایط محیطی، پنهان و آشکار شدنهای بسیار پیچیده شان در کارزار حیات خودش موضوع علمیست که تازه دارد شکل می گیرد
ب:روان فردی ، انگارها، باورها ، مدلهای احساسی و رفتاری ، حساسیتها ، هویت و شخصیت انسانرا شامل می شود. خوش متاثر از ژنتیک انسان، روابط دوران پیش از تولد، بعد از تولد، مراحل رشد و جایگاه انسان در روابط اجتماعیست.
ج: روان اجتماعی، بخش اجتماعی شده، باورها، فرهنگ، نظام ارزشی، نظام هویتی ملی و قومیو تاریخی را شامل می شود.این پدیده با توسعه انسان و گسترده شدن روابش از حوزه خانواده به جامعه نزدیک و ده و شهر و کشور و بین المللی مرتب دارد پیچیده تر می شود.تاثیرات متقابلی روی روان فردی و حتی ژنتیک انسانها می گذارد.
پرسپگتیوهای سه گانه بالا را باید در هم ضرب کرد تا به شناخت انسان نزدیکتر شد . شناختی که بدون آن امر تغییر انسان غیر ممکنست.تغییر انسان از شروط تغییر جامعه است.حلقه مفقوده ای برای آنها که در تب و تاب تغییر روابط انسانی فراموش می کنند که خود انسان بزرگترین عامل قاومت را برای تغییرات بوجود می آورد! این البته بحثی مستقل می طلبد.
(۳) نگاهی عمیقتر به پدیده جهانی شدن روان اجتماعی و افق پیش رو:
بین سه پرسپکتیو ذکر شده بالا، پرسپکتیو روان اجتماعی با سرعتی بسیار بالاتر در حال تغییر است.تاریخ انسان را که نگاه کنیم در تمام دورانش تا همین یکی دو صده اخیر، انسان در محیطی محدود به خانواده و قبیله و ده و نهایتا شهرش محدود بود.روان اجتماعی حاصل از تجمع انسانها در همان حوزه تشکیل می شد و تاثیر می گذاشت. دوران صنعتی شدن بتدریج امکان ارتباط انسانها چه از راه دور و چه از طریق جابجائیها و مسافرتها را تسهیل کرد.”مفهوم ارتباطات از راه دور” شکل گرفت. تجارب فردی و جمعی به سرعت بیشتری در هم آمیخت. روان اجتماعی در دوران رشد بورژوازی و شهر نشینی به سطح ملی ارتقاع یافت و انتگره شدن انسان و روان اجتماعیش قدمی بزرگ بجلو گذاشت.
همه تحولات ذکر شده بالا اما به درگاه دوران اینترنت و جهانی شدن انسان که رسید ، بزرگترین تحول تاریه تکامل انسانرا پایه گذاشت. توسعه اینترنت باعث شد که تجارب انسان جهانی شده بسرعت نزدیک به نور منتقل شود.اینترنت نقش اکسونهای ارتباطی بین ملیاردها مغز را بازی کرد و مغزی دینامیک و جمعی را امگانپذیر کرد. همانطور که پیوند خوردن یک کامپیوتر به مدارهای جمعی ، عامل جهش سایبرسپیس شد، مغزی فرا فردی ، فرا ملی و جهانی شده ایجاد کرد که بطور همزمان در همه دنیا فکر می کند، احساس می کند و مبادله می کند. نظامهای ارزشی منطقه ای بسرعت رنگ می بازند.زبان جهانی شکل می گیرد. انسانهای منفرد به هم می آمیزند با هم احساس می کنند با هم فکر می کنند.
روان اجتماعی بسرعت سایر ابعاد هویت انسانی را دارد تغییر می دهد و تصاحب می کند. مغز جهانی در حال شکل گیریست.مغزی که از میلیاردها مغز فردی شکل گرفته و خواب و خوراک هم ندارد! سرعتی بسیار یافته و جهشهای بسیاری در انتظارش هست.
(۴)افق تداخل پرسپکتیوها و سرنوشت انسان:
جهانی شدن انسان و هویتش تضاد بین عواملی را که می خواهند انسانرا جدا نگه دارند، صاحبان قدرت ، طبقات حاکم با گرایش جهش وار مغز جهانی شده بیشتر و بیشتر می کند.بشریت سر دو راهی سرنوشت سازیست. یا این انتگراسیون به ساخته شدن هویت جهانی می انجامد یا نظام حاکم دنیا با دستکاری ژنتیک و تولید ابر انسان، مسیر دوام و تثبیت تقاوتهای انسانی را فراهم می آورد. فرصت زیاد نیست که انسان سر دوراهی سرنوشت سازی برسد که یا نظم نابرابر را تغییر بدهد یا برای همیشه دچار جامعه ای بشود که مثل مورچه ها “هر انسانی برای کاری ساخته می شود”!
پتانسبلها هم برای جلو کشیده شدن انسان و تولدش فراهم می شود و هم برای پرتاب انسان به دره نابرابری همیشگی از طریق دستکاری ژنتیک! امید و نا امیدی جنگی نهائی را در صحنه ای بسیار سرنوشت ساز به انتظار می کشند.بکوشیم در کنار کمپ امید در آن صحنه حاضر شویم!
منابع بیشتر:
آرشیو آثار پزشکی و روانپزشکی به زبان فارسی (از: سعید صالحی نیا)
(۱)پزشکی در خدمت فقرا پزشکی در خدمت اغنیا(سعید صالحی نیا)
http://monazere-siasi.com/مقالات/مقالات-سال-٢٠١٣/۳۷۰-پزشکی-در-خدمت-فقرا-پزشکی-در-خدمت-اغنیا
(۲)۴ مقاله در موضوع سیاست گذاری در برابر مسئله اعتیاد: (سعید صالحی نیا)
http://monazere-siasi.com/مقالات/مقالات-سال-٢٠١٣/۳۲۱-استراژیهای-آزاد-سازی-مواد-مخدر-در-اروپا-بخش-دوم
http://monazere-siasi.com/مقالات/مقالات-سال-٢٠١٣/۳۲۰-استراژیهای-آزاد-سازی-مواد-مخدر-در-اروپا
http://monazere-siasi.com/مقالات/مقالات-سال-٢٠١٣/۳۱۹-قانونی-کردن-ماریجوانا-به-نفع-کیست؟
(۳)نگاهی به پدیده خودکشی در فعالین سیاسی (سعید صالحی نیا)
http://monazere-siasi.com/مقالات/مقالات-سال-٢٠١٢/۲۹۱-نگاهی-به-پدیده-خودکشی-در-فعالین-سیاسی
(۴)در حمایت از منع ختنه کودکان و ملاحظاتی در موضوع ختنه کودکان(سعید صالحی نیا)
(۵)توضیحی بیشتر در نقد فرمول بندی منصور حکمت در تعریف انسان(سعید صالحی نیا)
(۶)رابطه گسترش فقر و مرگ کودکان بخاطر ضربه های مغزی(سعید صالحی نیا)
(۷)منشاء روان؟ علم در مقابل مذهب در معمای منشاء روان(سعید صالحی نیا)
(۸)آرشیو ویدیوهای پزشکی(از: سعید صالحی نیا)
http://monazere-siasi.com/ویدئوهای-پزشکی
(۹) گفتگویی در ارتباط باتلفیق روانشناسی تکاملی روانشناسی رشد و روانشناسی اجتماعی و دانش عملکردی مغز