نبود موضع گیری همه جانبه در مورد “سیاستگذاری جمعیتی” در “برنامه دنیای بهتر” , بخش یازدهم نقد برنامه دنیای بهتر

مقدمه:

موارد بسیار مهمی در برنامه “دنیای بهتر” ملحوظ نشده.بخشی از این مشکل اینست که مسائل اجتماعی در دورانهای مختلف تغییر می کنند و لذا برنامه نویس باید برای برنامه اش محدودیت زمانی قائل شود و قید کند که مثلا هر ۵ سال این برنامه باید بررسی مجدد شود. مورد سیاستگذاری جمعیت اما از آن موارد نیست.زمانی که منصور حکمت برنامه “دنیای بهتر” را می نوشت چندین دهه بود که کشورها مشغول دست و پنجه نرم کردن با مسئله جمعیت بودند و دهه هشتاد میلادی برنامه های جهانی سیاستگذاری جمعیت در پلاتفرمهای سازمان ملل قرار گرفت. لذا این ضعف برنامه “دنیای بهتر” برمی گردد به نبود تجربه مدیریت رهبری اجتماعی از سوی منصور حکمت و نداشتن اشراف به مسائل مهمی که نبود سیاستگذاری جمعیتی در مقابل سیاستمداران قرار داده بود.

سیاستگذاری جمعیتی امری چند جانبه و حیاتی است.معضلات عدیده ای افزایش جمعیت از یکسو و کاهش جمعیت از سوی مقابل می تواند جلوی جامعه قرار دهد.دسترسی به منابع تولید شده جامعه، دسترسی به خدمات اجتماعی، حجم تولید جامعه مستقیما تحت تاثیر کمیت و کیفیت جمعیت است. مشکلات عدیده اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی ناشی از سهل انگاری در این موضوع عامل مهم بحرانهای اجتماعی در تاریخ بوده و لذا هیچ سیاستمدار جدی نمی تواند آنرا ندیده بگیرد.

در این مقاله کوتاه من چند نکته برجسته در این موضوع را ارائه می دهم تا اهمیت موضع گیری در این موضوع را در برنامه یک حزب کمونیست مدعی قدرت سیاسی اثبات کنم:

(۱)مسئله ای بنام جمعیت در برنامه ریزی سیاسی –اجتماعی –اقتصادی و فرهنگی:

مسئله جمعیت چه از جهت کمیت و چه کیفیت همیشه مسئله قدرتمداران بوده است.تاریخا جمعیت محل سربازگیری در زمان جنگ ، منبع تولیدات و مایحتاج مادی و معنوی و منبع نیروی کار محسوب می شده و از این رو طبیعتا سرزمینهای پر جمعیت تر دست بالاتر را در نبردهای تاریخی داشته اند. در دوران تاریخ معاصر این مسئله پیچیده تر می شود از انجا که انقلاب صنعتی برای اولین بار بین کمیت نیروی کار و کیفیت ان جدائی می اندازد و تکنولوژی امکان ایجاد می کند که نیروهای مولده بر پیچیده شدن تولید برای افزایش تولید تکیه کنند. هر چند که بالا رفتن سرمایه ثابت در مرحله بعد مشکل کاهش نرخ سود را در پی دارد و لذا مسئله جمعیت ، یکسویه برخورد نمی شود: هم گرایش به کنترل جمعیت است در جهت کاهش آن و هم نیاز هست به جمعیت “اضافی” تا نیروی کار را بتوانند ارزان نگه دارند. اینست که جهان معاصر را تمایل دارند “سه جهانی” نگه دارند . بخشی از جهان افزایش جمعیت باشد و نیروی کار ارزان و بخشی کاهش جمعیت باشد تا منابع را بتوانند بهتر در آن تفسیم کنند.

بهبود شرایط زندگی و بالا رفتن دانش انسانها ، از سوئی نرخ رشد جمعیت را کاهش می دهد و جوامع را “پیر” می کند و از سوئی امواج مهاجر از کشورهای “پیرامونی” به کشورهای مرکزی شروع می شود و مسائل بیشمار انسانی سیاسی و فرهنگی و اقتصادی به انها تحمیل می کند.

اینست که در دهه ۸۰ میلادی شاهد هستیم که سیاستگذاریهای جمعیتی جهانی ارائه می شود که خطابش عمدتا جهان پیرامونیست. صاحبان جهان نگرانند که تهاجم جمعیتی از کشورهای پیرامونی به بی ثباتی جهان مرکز بینحامد که اتفاقا شاهدیم که این واقعیتی است امروزه!

حکومتهای ایدئولوژیک و توتالیتر از جمله حکومت اسلامی در ایران سنتا دنبال “افزایش حمعیت” بوده اند.ایران از زمان روی کار آمدن رژیم اسلامی در سال ۵۷ تا بحال ، بیش از دو برابر به جمعیتش اضافه شده! خمینی می خواست “سرباز امام زمان زیاد شود” لذا سیاستگذاری کنترل جمعیت خصوصا در دهه اول رژیم اسلامی بکلی کنار گذاشته شد.

انفجار جمعیتی در تعاقب این “سیاست” باعث مشکلات عدیده برای خانواده ها گردید. شهرهای غول آسا توان خدمت رسانی به جمعیت را نداشتند و ندارند و آلودگی محیط زیست و فضای محدود شونده زندگی بر معضلات عدیده دیگر می افزاید.

(۲) تغییرات اخیر جمعیتی در ایران و جهان:

منحنی رشد جمعیت دنیا نشان می دهد که تا حدود ۳۰ سال دیگر جمعیت جهان به ۹ بیلیون نفر می رسد.نرخ رشد جمعیت در کشورهای مرکزی رو به کاهش دارد و برخی از این کشورها دارند جمعیت خود را از دست می دهند و بطور نگرانی آوری پیر می شوند.کشورهای پیرامونی همچنان سهم اصلی در رشد جهان را دارند هر چند که نرخ رشد انها هم در حال کند شدنست.پدیده مهاجرتهای وسیع اجتماعی و عواقب وسیع اجتماعی فرهنگی و سیاسی ناشی از آن دارد مسئله سیاستگذاری جمعیتی را بیشتر از گذشته جلوی سیاستگذاران می گذارد.سیاستگذاریهائی که باید با موانع مهم سیاسی و اخلاقی برخورد کند.حقوق انسانها برای تولید مثل بگیر تا حقوقشان برای مهاجرت و عبور از مرزهای سیاسی و جغرافیائی.

نگاهی به وضعیت جمعیتی ایران بیندازیم:

“بر اساس سناریوی حد پایین که منطبق با روند فعلی کاهش نرخ باروری کل در کشور می باشد، جمعیت ایران از تعداد ۷۳۳۶۴ میلیون نفر در سال ۱۳۹۰ به ۸۵ میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت، و در ۱۰ سال پایان دوره رشد منفی جمعیتی را تجربه خواهد کرد. بر اساس سناریوی حد متوسط جمعیت ایران از تعداد ۷۵۵۳۷ میلیون نفر در سال ۱۳۹۰ به ۱۰۵ میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت. و در ۵ سال پایان دوره رشد جمعیت نزدیک به صفر را تجربه خواهد کرد. نهایتاً اینکه بر اساس سناریوی حد بالای سازمان ملل جمعیت ایران از تعداد ۷۷۳۰۴ میلیون نفر در سال ۱۳۹۰ به حدود ۱۲۸میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت. در پایان دوره رشد ۸۹/۰ درصد جمعیتی را تجربه خواهد کرد.

عادل آذر رییس مرکز آمار ایران در “جلسه هیات دولت” نتایج سرشماری سال ۹۰ در ایران را اعلام کرده است. طبق آخرین آمار سرشماری، جمعیت ایران به ۷۵ میلیون و ۱۴۹ هزار و ۶۶۹ نفر رسیده که این تعداد. تعداد خانوارها نیز ۲۱ میلیون و ۱۸۵ هزار اعلام شده است.

طبق این سرشماری، در حالی که جمعیت ایران به سمت میانسالی پیش می‌رود، ‌رشد جمعیت با کاهشی زیاد از ۶۲ / ۱ درصد به ۲۹ / ۱ درصد رسیده است.

در ادامه این گزارش آمده که در سال ۲۰۳۰ جمعیت ۴۰ سال به بالای ایران از افزایش زیاد ۱۰۸ درصدی برخوردار خواهد بود، طوری که حدود ۲۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر یعنی یک‌نفر از هر سه‌نفر در این رده سنی قرار خواهند داشت.

در ادامه گزارش این روزنامه آمده است جمعیت ایران به سرعت در حال افزایش سن هستند، به طوری که میانگین سن جمعیت ایران که در سال ۲۰۱۰ برابر با ۷ / ۲۶ سال بود در سال ۲۰۳۰ به ۵ / ۳۷ سال خواهد رسید، این در حالی است که میانگین سنی ایرانیان تا سال ۱۹۹۷ کمتر از ۲۰ سال بود.

خامنه‌ای در مرداد ۱۳۹۰، جمعیت هفتاد و پنج میلیونی ایران را ناکافی دانسته و گفته بود: «هر اقدام و تدبیرى که میخواهد براى متوقف کردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از صد و پنجاه میلیون انجام بگیرد.»

معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی استاندار فارس خاطرنشان کرد: در دهه ۵۵ رشد ۳٫۷ درصدی جمعیت را شاهد بودیم، در دهه ۶۵ با رشد ۳٫۹ درصد و از اواسط دهه ۶۰ رشد کاهشی رخ داد به طوری که در سال ۷۵ نرخ رشد ۱٫۵ درصد و در سال ۷۶ نرخ رشد ۱٫۳ درصد شد.

محسن مقدمی افزود: بر اساس مطالعات انجام شده و نیز اطلاعات حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، میزان باروری کلی در کشور به کمتر از ۱٫۲ فرزند به ازای هر زن کاهش یافته و ادامه این امر می‌تواند سبب شود که رشد جمعیت کشور در سال‌های آینده به صفر برسد.

بر اساس سناریو رشد پایین جمعیتی که سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۰ منتشر کرده است اگر ایران به همین صورت به ادامه جایگزینی جمعیتی بپردازد و برنامه ای برای تعادل آن نداشته باشد در ۸۰ سال آینده جمعیت ۳۱ میلیونی را تجربه خواهد کرد که ۴۷ درصد آن را افراد سالمند بالای ۶۰ سال را در برمی گیرند و این درحالی است که در خاورمیانه کشورهای عربستان و قطر دارای بیشترین رشد جمعیتی در میان سایر کشورهای منطقه هستند.

ایران در حال حاضر نیز جز ۱۰ کشور است که به سرعت به سمت کهن سالی در حال حرکت است و در جایگاه ششمین کشور جهان قرار دارد که افراد آن به سن پیری می رسند.

ایران در بیست سال آینده وارد فاز اول سالمندی جمعیتی خواهد شد و در ده سال آتی نیز فاز دوم سالمندی را تجربه خواهد کرد.”(۲و۳)

یادمان باشد که احمدی نژاد در روزهای آخر ریاست جمهوریش حتی قرار بود برای تولید بیشتر بچه جایزه تعیین کند!

(۳)اهرمهای حکومتی سیاستگذاری جمعیتی و “برنامه دنیای بهتر”:

اینکه چه سیاست جمعیتی در چه مرحله ای از حیات جامعه دنبال شود بسته به نظر کارشناسی دارد و عوامل مختلف این سیاستگذاری را تعیین می کند.مسئله اما فقط این نیست. متدهای دخالت حکومتها در رفتارهای اجتماعی هم باید کارشناسی شود. مکانیزمهای آموزش احتماعی، توسعه بهداشت و رایگان کردن خدمات پیشگیری، بالا بردن سن ازدواج، قرار دادن محدودیت های متفاوت در مقابل بچه دار شدن، موکول کردن حق بچه دار شدن به داشتن مجوز از سوی حکومت و جامعه، وضع قوانین مهاجرت که بر ورود افراد از جوامع دیگر نظارت کند، دادن پاداش به آنها که سیاستهای جمعیتی را رعایت می کنند و….همه اینها قابل بررسی هستند.

اینکه حکومت چه رابطه ای با جامعه دارد و جامعه خودش تا چه حد در این سیاستگذاریها دخیل است، عامل تعیین کننده موفق شدن سیاستگذاریهاست.

آنچه مهم است اینست که هیچ حکومتی نمی تواند بدون سیاستگذاری جمعیتی، جامعه را بگرداند. در برنامه “دنیای بهتر” هیچ اشاره مستقیمی به این مهم وجود ندارد!

منصور حکمت “سن قانونی ازدواج را پائین آورده” و آنرا در حد ۱۵ -۱۶ سال حتی پائین کشیده. با اینکار او جامعه را در معرض انفجار جمعیت قرار می دهد. علم بما می گوید که سن ازدواج پائینتر معادل است با بارآوریهای بیشتر ناخواسته! با مشکلات بیشتر خانواده ها برای نگه داری از کودکانشان. نداشتن محدودیت برای مهاجرت به ایران هم اگر بهش اضافه کنیم، امواج غیر قابل پیش بینی مهاجرت را می توانین تصور کنیم که خودش عامل بحرانزا برای هر مدیر اجتماعی در جامعه خواهد بود.

این عدم وجود یک بند حتی در موضوعی مهم بنام سیاستگذاری جمعیتی از یکسو و نگاهی ساده انگارانه به مسئله پائین کشیدن سن ازدواج و عدم محدودیت مهاجرتی، فقط می تواند مشکل زا باشد.

منابع دیگر:

(۱)برنامه دنیای بهتر

http://www.wpiran.org/asnsad-mosavab-wpi/index-asnad.htm

(۲)نرخ رشد جمعیت در کشورهای مختلف:

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%A2%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA

(۳)نرخ رشد جمعیت ایران و تحولات قابل پیش بینی؛ (از سایت های رسمی هوادار رژیم در ایران)

۱)http://didban.ir/fa/news-details/275/%D9%86%D8%B1%D8%AE-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%9B-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D9%85%DB%8C%D9%86/

۲)http://www.dw.de/%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%B1%D9%87-%D9%86%D8%B1%D8%AE-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/a-16112833

۳)http://eghtesadonline.com/fa/content/20890/

۴)http://rajanews.com/detail.asp?id=125742

(۴)نمونه هائی از سیاستهای جمعیتی در کشورهای جهان:

http://www.hsph.harvard.edu/population/policies/poppolicy.htm