این گفته چندان بی مناسبت نیست که رجب طیب اردوغان همچون یک سلطان عثمانی رفتار می کند. مطابق قانون اساسی ترکیه، رجب طیب اردوغان نمی تواند بیش ازسه بار سمت نخست وزیری ترکیه را احراز کند. از اینرو، ایشان در صدد هست پیش از انتخابات ترکیه، در سال ٢٠١۵، با تغییر قانون اساسی اختیارات رئیس جمهوری را افزایش داده و سپس بر مسند ریاست جمهوری ترکیه تکیه بزنند. امروز ترکیه جدا از هزاران زندانی سیاسی، که عمدتا فعالین سیاسی اقلیت کرد را شامل می شوند، افتخار داشتن بیشترین شمار روزنامه نگاران زندانی در سراسر جهان را کسب کرده است. تیغ سانسور آن چنان از ناشران مطبوعات ترکیه نسق گرفته است که برای جلوگیری از بسته شدن موسسات مطبوعاتی، ناشرین به شیوه ی خود سانسوری تمکین کرده و روزنامه نگاران مترقی و رادیکال را سریعا اخراج می کنند. یک وجه بگیر و به بند روزنامه نگاران محصول اعمال نفوذ اردوغان در دستگاه قضائی ترکیه است. در حالی که تلویزیون ها در سراسر جهان یورش وحشیانه ی پلیس به معترضین و شلیک گاز اشک آور و ماشین های آب پاش را پخش می کردند، تلویزیون سلطان رجب طیب اردوغان برنامه ای از زندگی پنگوئن ها را پخش می نمود. اردوغان می خواهد پل جدیدی را روی تنگه ی بسفر بسازد، که نامش را پل سلطان سلیم گذاشته است. سلطان سلیم کسی است که هزاران نفر از علوی ها- بزرگترین اقلیت ترکیه – را به صرف اعتقاد به مذهب شیعه قتل و عام کرد. هنوز علویان ترکیه بعد از قرن ها از شنیدن نام سلطان سلیم خشمناک می شوند. گرچه، استانبول مساجد بزرگ کمی ندارد، اردوغان می خواهند مسجد عظیمی با گنجایش ٣٠ هزار نفر در پارک غازی بسازند. اردوغان لایحه ای را به تصویب پارلمان ترکیه رسانید که زنان، برخلاف قانون سکولار تاکنونی آتاتورکی، می توانند روسری داشته باشند. همسر اردوغان اولین زنی بود که روسری به سرکرد. اردوغان درس قرآن را در مدارس ابتدائی و دوره ی آموزش تربیت طلبه را در دبیرستان وارد کرده است. رجب طیب اردوغان می خواهد میدان تقسیم، یا در حقیقت میدان سرخ استانبول، را از صفحه ی جغرافیا محو کند، و بجای آن فروشگاه بسازد، تا دیگر کارگران در همایش های اعتراضی و اول ماه مه در میدان تقسیم با پلیس سرمایه وارد جنگ تن به تن نگردند. کوتاه، اردوغان با اعمال محدودیت بر آزادی های دموکراتیک و اسلامی کردن خزیده ی جامعه ی سکولار ترکیه دو هدف را دنبال می کند: یکم، ارائه ی بدیل اسلام به اصطلاح اعتدالی مورد پسند دول امپریالیستی برای کشورهای سرمایه داری عرب، و به تبع آن جلب کمک مالی و سرمایه گذاری خارجی، بویژه عربستان و قطر، و تضعیف جنبش های خواهان نان و آزادی در کشورهای عربی. دوم، با اعمال تضیق آزادی های دموکراتیک و اسلامی کردن خزیده ی جامعه ی ترکیه تداوم و تشدید شرائط کار ارزان طبقه ی کارگر- اکثریت غالب جمعیت- ترکیه را حفظ کند.
از چه زمانی خرافات مذهبی دوباره به عرصه ی سیاست ترکیه ی سکولار خزید؟
سلاطین عثمانی برای توسعه و تحکیم امپراطوری عثمانی، بعداز شکست دادن حکمرانان مملوک مصر، ادعاکردند عبا، علم و جای پای محمد را از مصر به استانبول آوردند و خودشان را غازی و حاکم سیاسی – مذهبی امپراطوری عثمانی اعلام کردند. بالاخره، با فروپاشی خلافت امپراطوری عثمانی در پایان جنگ جهانی اول و برآمد انقلاب کارگری در اروپا، قابل فهم است که چرا مصطفی کمال پاشای دیکتاتور- به اصطلاح آتاتورک، پدرترک ها- حکومت سکولار، یا جدائی دین از دولت را تاسیس کرد. اما، از دهه ی ١٩٧٠، با تشدید مبارزه ی طبقاتی بر متن بحران سرمایه داری ترکیه، با کودتای نظامیان ترکیه به رهبری ژنرال کنعان اورین در سال ١٩٨٠، و سرکوب جنبش کارگری و تشکلات چپ نیاز به استفاده از خرافات مذهبی در خدمت سرمایه داری و مبارزه با آرمان طبقه ی کارگر ضرورت پیدا کرد. ناگهان با پول عربستان سعودی مناره های مساجد همچون قارچ از زمین روئیدند.
سپس، سه سال بعد از کودتای نظامیان، در سال ١٩٨٣، زیرسایه ی حاکمیت همین ژنرال های به اصطلاح پاسدار میراث سکولاریسم آتاتورک، اولین حزب اسلامی به رهبری نجم الدین اردکان اعلام موجودیت کرد. سرکوب جنبش کارگری و چپ زمینه ی شرائط کار ارزان برای صدور سرمایه های آمریکائی، انگلیسی، آلمانی و غیره را فراهم کرد. در این مقطع یک وجه از صدور سرمایه از سوی دول امپریالیستی توسعه ی صنعت توریستی در کشورهای گرمسیر و آفتابی از جمله ترکیه بود. صنعت خدماتی ترکیه ۶٣ درصد تولید ناخالص ملی این کشور را تشکیل می دهد. در این میان صنعت گردشگری ترکیه با جلب ٣١ میلیون نفر گردشگر و ورود٣٠ میلیارد دلار ارز در سال ٢٠١١، نه تنها بلحاظ درآمد ارزی بلکه به مثابه یک بخش خدماتی پرکاربر- ولو با دستمزدهای عمدتا نازل- برای میلیون ها نفر از طبقه ی کارگر ترکیه اشتغال فراهم کرده است. همین جا ضرورت دارد به یک وجه از تناقضات سیاست اسلامی کردن جامعه ی ترکیه اشاره کرد. اردوغان برای مصرف مشروبات الکلی دوفقره محدودیت اعمال کرده است: یکم ممنوعیت فروش مشروبات الکلی بعد از ساعت ١٠ شب. دوم، محدودیت فروش و عرضه ی مشروبات الکلی در رستوران های نزدیک به مساجد. هم چنین، تشویق غیر مستقیم حجاب و به تبع آن گسترش زنان محجب از یک سو و آمدن زنان گردشگرسیاه پوش و مقنعه دار از کشورهای عربی، این مجموعه اقدامات بی تردید تو ذوق گردشگران اروپائی خواهد زد.
اقتصاد سرمایه داری ترکیه
در پس تداوم بحران اقتصادی و اوضاع نا به سامان ترکیه، درسال ٢٠٠١ حزب توسعه و عدالت به قدرت رسید. رجب طیب اردوغان با پیاده کردن نسخه ی رفرم های ˃صندوق بین الملی پول˂، از جمله خصوصی سازی بخش دولتی و فراهم کردن تسهیلات برای جلب سرمایه های خارجی، ترکیه یک دوره ی رشد اقتصادی با نرخ بالا را طی کرد. در سال ٢٠١١:
١- نرخ رشد اقتصادی برابر با ۵ ⁄ ٨ درصد
٢- تولید ناخالص داخلی١⁄١ تریلیون دلار
٣- سرمایه گذاری مستقیم خارجی برابر با ٨ ⁄١۵ میلیارد دلار
۴- بیکاری ۴ ⁄١١ درصد- مطابق آمار رسمی !
چشمه، صندوق جهانی پول، و بانک جهانی
در ترکیه قانون بیمه ی بیکاری در سال ٢٠٠۵ به تصویب پارلمان رسید. مطابق قانون بیمه ی بیکاری، حداکثر حق بیکاری برابر با ٨٠ درصد حداقل دستمزد ناخالص یا برابر با ٣۴٩ دلار در ماه در سال ٢٠١٢ تعیین گردید. به عبارت دیگر، بیمه ی بیکاری کارگر برابر با سطح دستمزد یا حقوق کارگر وی در زمان بیکار شدن محاسبه نمی شود. بیش از ١٠ میلیون کارگر شاغلی که در بیمه ی اجتماعی ترکیه ثبت نام کرده بودند، علیرغم اینکه دستمزدهائی بالاتر ازحداقل دستمزد دریافت می کردند، ولی سرمایه داران حق بیمه ی کارگران را نه بر مبنای دستمزد واقعی کارگران بلکه برابر با دستمزد حداقل به اداره ی بیمه ی اجتماعی پرداخت می کردند. به نتیجه، دولت می بایستی با هزینه کردن میلیاردها لیره کمبود بیمه ی کارگران را جبران کند. گذشته از این، بسیاری از شرکت ها با بند و بسط با اداره ی بیمه های اجتماعی سهم حق بیمه شان را به دولت پرداخت نمی کنند. مطابق آمار، از زمان به اجرا گذشتن حق بیمه ی بیکاری تقریبا ٢ میلیون نفر کارگر حق بیکاری بخور و نمیری دریافت کرده اند. در یازده ماه سال ٢٠١٢ تا مقطع ماه نوامبر ١۶۵٠٠٠ نفر بیمه بیکاری گرفتند.
شرائط لازم برای دریافت حق بیکاری: یکم، کارگر بواسطه ی تقصیرشخصی اخراج نشده باشد! دوم، پیش از بیکارشدن حداقل ٣ ماه پیوسته شاغل بوده باشد!. سوم، در خلال سه سال استخدام حد اقل ۶٠٠ روز- نزدیک به دو سال بالاترین حق بیمه را پرداخت کرده باشد! کارگرانی که حد اقل ۶٠٠ تا ٩٠٠ روز و یا ١٠٨٠ روز بالاترین حق بیمه ی بیکاری را پرداخت کرده باشند، به ترتیب به مدت ۶ تا ٨ و ١٠ ماه بیمه ی بیکاری دریافت خواهند کرد. با این قید و بندها و اما و شاید ها روشن است که تنها شمار محدودی از لشگر چندین میلیونی کارگران بیکار ترکیه برای زمان کوتاهی بیمه ی بیکاری دریافت کنند. بالاخره، از سال ٢٠٠٨ سال اجرا شدن بیمه ی بیکاری تعداد ٢ میلیون نفر حق بیکاری دریافت کرده اند؛ در حالی که از سال ٢٠٠٢ تعداد ۴٧⁄٢ میلیون نفر درخواست حق بیکاری از اداره ی بیمه بیکاری کرده بودند. تا سال ٢٠١٢ دولت به متقاضیان درخواست بیکاری واجد شرائط در کل۶٩⁄٣ میلیارد لیره حق بیکاری داده است. ولی اداره ی بیمه ی بیکاری ۴۵ میلیارد لیره حق بیکاری دریافت کرده است.
پول داغ یا هات مانی
گرچه چاپ پول بدون پشتوانه، با واژه ی تازه و گنگ ˃ Quantitative easing، گشایش مقداری یا کمی ˂ و نه با واژه ی ساده‌ی آدمیزاد، یعنی چاپ پول تقلبی، قدمت اش به قرن هفدهم بر می گردد. در مقایسه با چندین تریلیون چاپ کاغذ، بویژه از طرف خزانه داری های آمریکا و انگلستان، ژاپن و غیره، در گذشته، حجم چاپ پول بدون پشتوانه ی بی مقدار بوده است. دولت های آمریکا و انگلستان این پول ها را با بهره ای کمتر از یک درصد به بانک های خودشان قرض داده اند. ولی، بنا به مشکل تولید ارزش اضافی، یا انباشت سرمایه، و پائین بودن بهره ی بانکی در این کشورها، بانک ها اکراه دارند به صنایع داخلی وام بدهند. بلکه، آنها ترجیح می دهند از یک سو به سوداگری، قماربازی و بورس بازی در بازارهای بورس پرداخته و ازطرف دیگر در جستجوی بهره ی بانکی بالا کره ی ارض را در نوردند. اینجاست که به نقش پول داغ با نیت کسب بالاترین سود در کوتاهترین مدت به سراغ کشورهائی، از جمله ترکیه، که درهایشان را بروی پول داغ، یا وام های کوتاه مدت سرمایه های خارجی باز گذاشته اند، یورش می آورند.
اکنون در سرمایه داری ترکیه نرخ تورم بالا و به تبع آن بهره ی بانکی نیز بالاست. پول داغ یا هات مانی بانک های آمریکائی و غیره با دادن وام های کوتاه مدت- با ریسک کمتر- و نرخ بهره ی بالا سودهای کلانی را کسب کرده و به محض احساس خطر به سرعت سرمایه ها را خارج خواهند کرد. اگر در افسانه ی ˃پاریس وتروا˂، اسب تروا موجبات سقوط بندر تروای عهد عتیق، در محل ازمیرکنونی شد، در دنیای واقعی خروج سرمایه های هنگفت خارجی اسب تروای ترکیه به انتظار نشسته است. چرا که بخش عمده ی سرمایه گذاری های کوتاه مدت در ترکیه نه از منابع مالی داخلی بلکه از جلب سرمایه های خارجی تامین می شود. به سخن دیگر، از یک طرف سرمایه های خارجی بخش زیادی از ارزش اضافی تولید شده را از ترکیه خارج نموده؛ و از طرف دیگر نه حجم ارزش اضافی تصاحب شده ی سرمایه داران داخلی آن چنان رقمی چشم گیراست و نه پس انداز طبقه ی کارگر ترکیه.
دیاگرام زیر˃ چرا اطمینان مهم است˂: وابستگی روزافزون ترکیه به پول داغ، نام دارد.
این دیاگرام با زمختی جریان یافتن پول داغ، یا سرمایه ی کوتاه مدت را در پس رخداد بحران سرمایه داری به ترکیه را نشان می دهد.
در این دیاگرام منحنی رنگ زرد- منحنی ای که از رقم کمتر از١٠٠٠٠- در سمت چپ شروع شده و به رقم بیشتر از ۶٠٠٠٠- در سمت راست ختم می شود- معرف پول داغ یا وام های سرمایه گذاری خارجی کوتاه مدت با بهره ی بالا و رنگ آبی نشان دهنده ی سرمایه گذاری های خارجی طولانی مدت با بهره ی نازل- هر واحد نماد یک میلیون دلار می باشد. دیاگرام نشان می دهد که از سال ٢٠١٠ حجم وام های کوتاه مدت به نسبت وام های بلند مدت افزایش یافته و یا برعکس حجم وام های بلند مدت به نسبت وام های کوتاه مدت تنزل کرده است:
١- در سال ٢٠٠٧، تا پیش از سرباز کردن بحران سرمایه داری
١ـ١ ارزش وام های کوتاه مدت یا منحنی زرد، برحسب ماه برابربا ٨ میلیارد دلار
١ـ٢ // بلند مدت // آبی، // // ۴٨ میلیارد //
٢- درسال ٢٠١٣
١ـ٢ ارزش وام های کوتاه مدت یا منحنی زرد، برحسب ماه برابر با ۶٠ میلیارد دلار
٢ـ٢ // بلند مدت // آبی // // ٨ میلیارد //
منبع، مرکز نظارت بر آمار ترکیه
مطابق بررسی فرایند اقتصاد ترکیه، نرخ بهره ی بالا سرمایه های خارجی کوتاه را به ترکیه جلب کرده است. این فرایند ارزش لیره را بالا برده، موجب ارزان تر شدن واردات و رونق تقاضا برای کالاهای خارجی گردیده است. ولی جریان ورود پول خارجی برای وام کوتاه مدت- معروف به پول داغ- به این معنا بوده است که رونق ا قتصادی روی سرمایه گذاران قمار باز یا سوداگران خارجی متکی بوده است.
تحلیل گران اقتصادی برآورد می کنند که، ترکیه سالانه به٢٠٠ میلیارد دلار نیاز مالی دارد تا کسری بودجه و پرداخت سررسید بدهی های خارجی را تامین کند. از آغاز سال جاری ۶٠ درصد ازمبلغ بالا از طرف ˃پول داغ یا هات مانی˂ فراهم شده است. ٢٠ درصد دیگر را بانک های ترکیه با وام گرفتن از بازارهای پول خارجی تهیه کرده اند. امسال، بدهی خالص ترکیه به بازارهای مالی خارجی ۴١٣ میلیارد دلار، و یا برابر با ۵١ درصد تولید ناخالص داخلی، یا جی دی پی، محاسبه شده است. ماه گذشته، یک تحلیل گرمالی بانک بزرگ آمریکائی ˃گولدمن ساک˂ ترکیه را یکی از مقروض ترین کشورهای درحال رشد توصیف کرد. ظاهرا، سیل سرمایه ی خارجی و رشد اقتصادی به ترکیه چهره ی ثبات اقتصادی داد. ارگن یلدیزاوغلی، در روزنامه ی جمهوریت می نویسد: اکنون با به زیر سئوال رفتن ثبات اقتصادی، جریان یافتن سرمایه خارجی به ترکیه زیر سئوال می رود، و لاجرم ˃معجزه ی اقتصادی˂ دچار شک وتردید قرار می گیرد. ولی ازهمه ی این ها گذشته، آنچه اقتصاددانان بورژوائی نمی فهمند، این مشکل ذات سرمایه داری است که در پی رشد باید نوبت رکود و بحران سررسد و سرمایه داری ترکیه را گریزی ازآن نیست. در سال ٢٠١١ رشد اقتصادی ترکیه ۵⁄٨ درصد بود و امسال به ۵⁄٢ درصد کاهش یافته است. در همین سال ٢٠١١، اردوغان با اجرای تسهیلات بیشتر برای جلب سرمایه ها ی خارجی و لغو ویزا از گردشگران روسیه توانست جلو کاهش موقتی رشد اقتصادی را بگیرد. اکنون، طرح پروژه های ساختمانی، بویژه طرح فرودگاه بین المللی جدید، ساختمان مسجد عظیم در پارک غازی، فروشگاه بزرگ در میدان تقسیم، پل هوائی و تونل داردانل، یا طرح های زیر ساخت، چرخش آقای رجب طیب اردوغان به دکترین کینز برای نجات اقتصاد بیمار ترکیه را نشان می دهد.
جنبش نو پای طبقه ی کارگر ترکیه
مبارزان و معترضین ترکیه را کارگران جوان و بزرگ سال، جوانان در موقعیت کارگر، یا جوانان خانواده های کارگری تشکیل میدهند. یک کارگر جوان به یک نفرخبرنگار گفته بود: او روز کار می کند وشب ها به میدان تقسیم می آید. این جنبش از استامبول سربلند کرد و به آنکارا و ٨٠ شهر دیگر ترکیه کشیده شد. هنوز این جنبش، که بنام اعتراض میدان تقسیم مشهورشد، مشخصا در استامبول و آنکارا می رزمد. رسانه های مهندسی افکار سرمایه داری جهان، این جنبش اعتراضی ترکیه را صرفا حرکتی برای حفظ محیط زیست- درنفسش بسیارمهم- تقلیل می دهند. جنبش اعتراضی ترکیه هم برای حفظ محیط زیست،علیه دیکتاتوری و سیاست اسلام گرائی اردوغان می رزد. ولی فراتر از این اهداف، خواست های اقتصادی و نهایتا طبقاتی در پشت سربه این اعتراضات زل زده است.
امروز، برآمد جنبش نسل جوان طبقه ی کارگر ترکیه برای انقلاب ضد سرمایه داری فردا تمرین می کند.
٢٠١٣/٠۶/١۶
منابع، سایت های اینترنتی با استفاده از موتور خدماتی گوگول