روز جمعه ۲۱ مه ۲۰۱۰ پرده از پدیده ای برداشته شد که انقلابی عظیم در تاریخ علم محسوب می شود.خلق سلول زنده در آزمایشگاه به روش کاملاً مصنوعی. گروهی از محققان به سرپرستی یک دانشمند آمریکایی توانسته است با استفاده از مواد شیمیایی بی‌جان ژنوم یک باکتری را ساخته و با گنجاندن آن در یک سلول، اولین نوع حیات به شکل مصنوعی را خلق کند.
کریگ وینتر، دانشمند آمریکایی علوم ژنتیک که سرپرستی این تحقیقات را برعهده داشته، می‌گوید:« این دستاورد آغاز دوران جدیدی است که در آن اشکال حیات برای کمک به بشریت خلق خواهد شد. با استفاده از این کشف جدید می‌توان باکتری‌هایی خلق کرد که مواد سمی ناشی از سوخت‌های فسیلی در جو زمین را بمکد یا واکسن‌های موثرتری تولید کرد».
این پدیده علمی نیز مانند تمام داستان علم از یک فرایند تکاملی عبور کرده است.علاوه بر تحقیقات دانشمندان قبل از کریگ، او از سال ۹۵ بصورت حرفه ای و تمام وقت این موضوع را دنبال می کرده است.این پدیده حاصل تلاش بیش از ده سال یک تیم بیست نفره و با صرف هزینه ای بالغ بر ۴۰ میلیون دلار می باشد.
به نوشته روزنامه گاردین، منتقدان از جمله گروه‌های مذهبی این تحقیقات را محکوم کرده و به خصوص یکی از گروه‌های منتقد می‌گوید که باکتری و اشکال دیگر حیات که با این روش خلق می‌شوند، ممکن است به حیات وحش و محیط طبیعی گریخته و باعث فجایع زیست‌محیطی شوند.
این موضوع علاوه بر حوزه علم و تکنولوژی،بر فلسفه وجودی بشر و شناخت انسان از خود تأثیر بسزایی گذاشته است.کریگ وینتر در این مورد می گوید:« این دستاورد هم از نظر علمی و هم از نظر فلسفی گامی بزرگ است. بدون هیچ تردیدی این کشف دیدگاه مرا از مفهوم حیات و چگونگی آن تغییر داده است».
جولیان ساوولسکو، استاد اخلاق در علوم تجربی از دانشگاه آکسفورد نیز در این باره می‌گوید: «کریگ ونتر با این کشف در را به سوی بنیانی‌ترین موضوع در تاریخ بشریت و احتمالاً سرنوشت و آینده آن گشوده است. کار او صرفاً کپی کردن شکل حیات به صورت مصنوعی نیست. او دارد به ایفای نقش خداوند نزدیک می‌شود و آن خلق حیات به شکل مصنوعی است که هیچ گاه به صورت طبیعی نمی‌توانسته وجود داشته باشد».
طبیعی است که این پدیده نیز مانند هر پدیده علمی دیگر با عکس العمل متفاوت رهبران دینی مواجه می شود.رهبران دینی تاریخاً پدیده های علمی را انکار کرده و به مخالفت سر سخت با آن برخاسته اند.محاکمه گالیله و کوپرنیک، تکفیر و سوزاندن انسانهای نواندیش عصر خود با نام جادوگر نمونه برجسته این تقابل بوده است.در سالهای اخیر روند تکامل علم به حدی سرعت گرفته است که رهبران مذهبی فرصت انکار آنها را پیدا نمی کنند و در نتیجه با احتیاط بیشتر به این موضوع برخورد می کنند..
واتیکان در اولین اظهار نظر رسمی و در بیانیه ای خطاب به دانشمندان سلول شناس اخطار داد که با خدا بازی نکنند وآنها را مورد عتاب قرار داد که باید مسؤلیت اخلاقی تحقیقات خود را در نظر داشته باشند.
عالیترین مقام زیست ـ اخلاقی واتیکان سر اسقف رینو فیسیکلا در این زمینه گفت: «این اکتشاف علمی بزرگی است اما باید بدانیم در آینده چگونه به کار گرفته خواهد شد.اگر ما بدانیم که این اکتشاف به نفع همه ما انسانها و محیط زیست است، نظر ما ثابت خواهد ماند. اما اگر استفاده از این پدیده در تضاد با کرامت و حرمت انسانها قرار گیرد قضاوت ما نیز تغییر خواهد کرد».
کسانی که با تاریخ تقابل علم و ادیان آشنایی دارند معنی این کلمات را درک می کنند.قطعاً منظور از ” کرامت و حرمت انسانها” چیزی غیر از باور و ایمان انسانها نیست که از بخت بد رهبران دینی و به یمن تکامل علم هر روزسست تر و ضعیف تر می شود و در نتیجه تعرض علم به ساحت مقدس ادیان، رهبران مذهبی مجبور می شوند هر روزه قضاوت خود را تغییر دهند! ادعای کلیسا و سایر رهبران مذهبی در مورد کرامت و حرمت انسانها به جوک شبیه دارد.این ادعا در حالی مطرح می شود که هنوز کلیسا سخت ترین دوران حیات خود را به خاطر رسوائی های پی در پی آزار جنسی کودکان از سر نگذرانده است.فیسیکلابرای خالی نگذاشتن عریضه و من باب احتیاط افزود:الزاماً تضادی بین علم و دین وجود ندارد!
روزنامه رسمی واتیکان نیز این پدیده را ” نتیجه ای جالب” نامید و تأکید کرد باید مانند تمام مسائلی که با بشر سرو کار دارد این اکتشاف نیز تابع قوانین در آید.مهندسی ژنتیک می تواند خوب باشد اما کاری بسیار ظریف است که چیزی بین شهامت و احتیاط می طلبد!
یکی دیگر از مقامات عالی رتبه واتیکان در مصاحبه با روزنامه لا ستامپا گفت: « ممکن است دانشمندان وسوسه شوند که خدا را به بازی گیرند.خود را خدا فرض کردن و تقلید کردن از کار او، کاری بسیار خطرناک است که انسان را به بربریت می رساند.دانشمندان نباید فراموش کنند که فقط یک خالق وجود دارد و آن خدا است».
این عکس العمل ها نمونه برخورد ” متمدنانه ” ادیان سازمان یافته به یک پدیده علمی است.انکار، هشدار، اخطار و چنانچه عرصه بر دین تنگ تر گردد به قول فیسکیلا قضاوت آنها نیز تغییر خواهد کرد! هنوز سایر شاخه های ادیان رسمی مانند اسلام در این باره چیزی نگفته اند.می توان حدس زد که برخورد آنها به این قضیه چیزی بهتر از دین شسته رفته ی کاتولیک نخواهد بود.
بهرحال قضاوت آنها هر چه باشد تغییری در روند تکامل علم نخواهد داشت.تاریخ تکامل علم قدم به قدم با تاریخ بشر جلو آمده و ادیان و رهبران مذهبی چه با اخطار و چه با اقدام قهر آمیز نتوانسته اند جلوی این روند را بگیرند.
در جواب به نگرانیهای اخلاقی انسانهای شریف جامعه که ارزشهای خود را بیرون از حوزه مذهب تعریف می کنند باید گفت: این پدیده علمی نیز مانند سایر دستاوردهای علم و تکنولوژی می تواند تبعات نگران کننده ای داشته باشد. اما نمی توان با توجیهات اخلاقی ارزش انکار ناپذیر تکامل علم و تکنولوژی را نادیده گرفت.تلاش برای استفاده هر چه بیشتر و مفید تر از علم و تکنولوژی به تلاش برای ایجاد سیستم انسانی تر و تغییر در مناسبات اجتماعی انسانها گره خورده است.
۲۰۱۰-۰۶-۰۶