در بنگلادش چه رخ داده است؟

گول ظواهر را نخورید

در اول ژوئیه، تظاهراتی در دانشگاه داکا، به راه افتاد و خیلی زود به سایر دانشگاه ها در سراسر کشور گسترش یافت و در نهایت منجر به اعتراضات سراسری شد. شیخ حسینه نخست وزیر۷۶ ساله  بنگلادش، پس از هفته ها تظاهرات دانشجویی که به ناآرامی ها و درگیری های مرگبار و سراسری تبدیل شد، استعفا داد و کشور را به مقصد هند ترک کرد. به نظر می رسد او چاره ای نداشت زیرا هزاران معترض به اقامتگاه رسمی او در داکا پایتخت یورش برده بودند.

اکثریت معترضان را دانشجویان تشکیل می دادند و این شیوه ی حمله و موفقیت  که با کشته شدن دست کم ۱۶۳ نفر و هزاران زخمی همراه بود ظاهری فریبنده برای برخی افراد در اپوزیسیون ایران داشت و اظهار نظرهای شتاب زده حاکی از چنین بینشی بودکه باید دستجمعی به خیابان ها آمد و نیازمند رهبری نیستیم و غیره… بدون آنکه کمی ماجرا شکافته و بررسی شود.

شیخ حسینه کیست ؟

او بزرگ‌ترین فرزند شیخ مُجیب‌الرَحمن بنیان‌گذار کشور بنگلادش که”پدر ملت” بنگلادش نامیده می شود که استقلال این کشور از پاکستان را در سال ۱۹۷۱ رهبری کرد .

خانم حسینه قبلاً به عنوان رهبر دانشجویی در دانشگاه داکا شهرت پیدا کرده بود.پدرش در سال ۱۹۷۵ به همراه اکثر اعضای خانواده اش در یک کودتای نظامی کشته شدند . پس از زندگی در تبعید در هند، خانم حسینه یا حسینه بیگم در سال ۱۹۸۱ به بنگلادش بازگشت و رهبر حزب سیاسی متعلق به پدرش، لیگ عوامی شد. بیگم لقبی است که به زنان بزرگ مسلمان داده می شود.

مخالفانش به حکمرانی ۲۰ ساله او سلطنت خودکامه لقب دادند اما او با سیستم پارلمانی و انتخابات آزاد بر سر کار آمده بود ولی در چهارمین دوره  انتخاباتی توسط منتقدانش متهم به دستکاری در انتخابات شد و توسط اپوزیسیون مورد انتقاد واقع گردید.

اتهامات مخالفان به دولت شیخ حسینه 

مخالفانش او را به استبداد و قتل های فراقانونی ، دستگیری های سیاسی و سوء استفاده متهم می کنند ولی بنا به گفته خود او که در مصاحبه ای به یک یک پرسش هایی از این قبیل پرداخته است هیچ یک از آنها نتوانسته اند  با ادله و شواهد این اتهامات را ثابت کنند. (۱)

اعتراضات علیه سهمیه بندی ها در حالی رخ داد که بنگلادش با افزایش هزینه های زندگی دست به گریبان بود. تورم  بشدت افزایش یافته بود ، ذخایر ارزی کشور رو به کاهش و بدهی خارجی آن از سال ۲۰۱۶ دو برابر شده بود. بر اساس گزارش‌ها، پس از سال ۲۰۱۲، نسبت مشاغل بخش دولتی که توسط سیستم سهمیه‌بندی تخصیص داده شده بود به ۵۶ درصد رسید. این سهمیه تا ۳۰ درصد از مناصب دولتی را به «جنگجویان آزادی» (کهنه سربازانی که در جنگ آزادیبخش بنگلادش در سال ۱۹۷۱ شرکت کردند) و به فرزندان آنها ، مناطق عقب مانده وغیره اختصاص می داد که در سال ۲۰۱۸، پس از شروع اعتراضات سراسری دولت بنگلادش لغو این سیستم که از زمان مجیب الرحمان اجرا می شد را در همان سال اعلام کرد اما شیوع بیماری همه گیر ، بالار فتن نرخ بیکاری درحالی که از جمعیت ۱۷۰ میلیونی بیش از ۳۰ میلیون نفر بیکار داشت چاره گر نبود.

پرسش اینجاست که کشوری که بنا به اعتراف  دوست و دشمن  با اکثریت مسلمان که زمانی یکی از فقیرترین کشورها بود دیگردر حال رشد در منطقه بود و از سال ۲۰۰۹ راه موفقیت اقتصادی معتبری را پیموده بود چنان که  بنا به گزارش بانک جهانی درآمد سرانه آن در دهه گذشته سه برابر شده بود و بانک جهانی تخمین می زد که بیش از ۲۵ میلیون نفر در ۲۰ سال گذشته از فقر خارج شده اند پس چرا به چنین اوضاع نابسامان اقتصادی دچار شد؟

علت رکود اقتصادی بنگلادش کاملا مشخص نیست و من نتوانستم پیدا کنم  ولی برخی کارشناسان عوامل زیر را موثر می دانند(۲):

هزینه بالای پروژه های زیربنایی که اغلب به عنوان “مگا پروژه ها” توصیف می شود

 بحران در بخش بانکی به دلیل نکول گسترده وام ها

 اتلاف منابع در بخش انرژی

 فرار سرمایه

مشکلات اقتصادی و فساد در دستگاه حکومتی و بی توجهی به خواست مردم و تکیه بر سرکوب فقط بخشی از عوامل رخداد های اخیر می توان شمرد اما دخالت خارجی نیز در آن محرز است . از مدتی پیش ایالات متحد و بطور کلی غرب مساله عدم رعایت حقوق بشر را در بنگلادش به زیر سؤال برده بودند و حتا امریکا تحریم هایی را نیز اعمال نموده بود. 

دخالت دولت های خارجی 

گزارش ها حاکی از دخالت دونالد لو “Donald Low”، دستیار وزیر امور خارجه در امور آسیای جنوبی و مرکزی است که در ماه مه از داکا بازدید کرد.(۳)

وی با مقامات ارشد دولتی و رهبران جامعه مدنی دیدار کرد. و اندکی پس از سفر وی، ایالات متحده تحریم هایی را علیه ژنرال عزیز احمد، فرمانده وقت ارتش بنگلادش به دلیل آنچه واشنگتن دست داشتن وی در “فساد قابل توجه” خواند، اعلام کرد. 

 دونالد لو همان کسی است که من در مقاله ای نامه تهدید آمیز او به سفیر پاکستان را آورده بودم که  خواستار برکناری عمران خان شده بود (۴): «اگر عمران خان برکنار شد، پاکستان را می‌بخشیم وگرنه منتظر عواقب آن باشید!» و سرانجام هم موفق به برکناری و زندانی کردن او شد.

  او تحلیلگر سازمان سیا، لابی گر و “کارشناس” در امور پاکستان هم شمرده می شود. لو نقش فعال مشابهی را در طول ماموریت گذشته خود در قرقیزستان (۲۰۰۳-۲۰۰۶) ایفا کرد که به یک انقلاب رنگی به اوج رسید. لو در دامن زدن به انقلاب های رنگی که منجر به تغییر رژیم در آلبانی، گرجستان، آذربایجان، قرقیزستان شد تخصص دارد.

لو پس از سفرش به داکا،  آشکارا به صدای آمریکا گفت: «ترویج دموکراسی و حقوق بشر در بنگلادش برای ما یک اولویت است. ما به حمایت از کار مهم جامعه مدنی و روزنامه نگاران و حمایت از فرآیندها و نهادهای دموکراتیک در بنگلادش ادامه خواهیم داد، همانطور که در کشورهای سراسر جهان انجام می دهیم.»

همه ی رخدادهای بنگلادش حاکی از یک انقلاب رنگی با دخالت اطلاعاتی ایالات متحده – بریتانیا – پاکستان در سرنگونی حسینه است . بسیاری از کارشناسان بر این باورند که آی‌اس‌آی پاکستان از طریق نیابت‌های مذهبی خود در تأمین قدرت خیابانی اسلام‌گرایان کمک کرده است.

سوء استفاده ایالات متحده ازتحریم ، نقض حقوق بشر و شخصیت هایی که برای جایزه نوبل انتخاب می شوند مانند آنگ سان سوچی و شیرین عبادی و …گرچه نخ نما شده ولی کماکان ادامه دارد چنانکه انتخابات اخیرونزوئلا هم نمونه دیگری است . بیهوده نیست که ایالات متحده از تغییر حکومت بنگلادش استقبال می کند زیرا محمد یونس رئیس موقت دولت و برنده جایزه نوبل مورد اطمینان است و سال ها برای او تبلیغ شده است او افزون بر نوبل مدال آزادی ریاست جمهوری (۲۰۰۹) و مدال طلای کنگره (۲۰۱۰) را نیز دریافت کرده است .

 پیشنهاد نامزدی یونس به عنوان رئیس دولت موقت توسط یک رهبر دانشجویی انجام شد که کسی از هویت و چند و چون آن آگاه نیست . شک نیست محمد یونس ۸۴ ساله احساسات بسیار گرمی نسبت به هند دارد و از حالا این شک را بوجود آورده که ممکن است دولت داکا هند محور بشود .لازم به توضیح نیست این نزدیکی به هند می تواند موجب نگرانی روسیه و چین بشود گرچه مسکو و پکن هر دو سیاستی مبنی بر عدم مداخله اعلام کرده اند.برخی سناریویی کاملا برعکس را در رابطه با هند پیش بینی می کنند که در آن از بنگلادش بعنوان فشاری بر روی هند استفاده کنند تا از نزدیکی به روسیه دست بردارد.

آینده بنگلادش چه خواهد شد؟ 

آنچه مسلم است بنگلادش باید با سیاست های آمریکا هماهنگ شود و برای آمریکا تغییرات ژئوپولتیک از اهمیت نخست برخوردار است و امنیت و اقتصاد مردم بنگلادش در مراحل بعدی است. 

شنبه – ۲۷ اَمرداد ۱۴۰۳ 

Saturday – 2024 17 August 

(۱)

شیخ حسینه، نخست‌وزیر بنگلادش – گفت و گوی ویژه

(۲)

Bangladesh’s economic crisis: How did we get here?

(3)

Donald Lu arrives in Dhaka

(4)

چه کسی عمران خان را برکنار کرد؟- حسن بهگر

 – حسن بهگر