هرچه بود و شد، هرکه هرچه گفت و یا به کنایه اشاره کرد، همگی امروز به پایان رسید و ۶ نامزد اصولگرا پس از انجام وظیفه محوله، به سیاحت استانی ادامه خواهند داد، تا مهندسین نتیجه گیری کنند چه کسی را از جعبه شعبده بازی بیرون بیاورند.
در این نوشتار چند نگاه بررسی می شود. نگاهی که معتقد است «انتخابات در جریان است و امکان پیروزی نامزدی بر نامزد دیگر ممکن است». نگاه دوم به نقش «رهبر» می پردازد، و نگاه سوم.
در نگاه اول، مشکل مهندسین اینست که خودشان هم در برزخ و تناقض به سر می برند. به گوشه ای از این تناقض اشاره می کنم.
نخست به چند اصل پایه در انتخابات ج.ا. توجه داشته باشیم.
- اگر رهبر نخواهد، مهندس هم نخواهد خواست، مهم نیست که حوزه های انتخاباتی پر خواهد شد یا خالی و محلی برای پرواز مگسان دور شیرینی.
- دیگر اینکه، ج.ا. در حاشیه تولید سلاح اتمی است (البته اگر تاکنون تولید نکرده باشد).
- پول و ثروت مزه عجیبی دارد، وقتی آمد زیر دندان، دل کندن از آن سخت است. از سر ۱.۵ میلیون بشکه نفت در روز به آسانی نمی توان گذشت. به همین خاطر قالیباف دائما از مذاکره حرف می زند.
- بحران در فلسطین، اوکراین/روسیه، و تقابل حریصانه چین و آمریکا برای برداشت حداکثری از بحران جهانی، ج.ا. به این واقعیت میدانی تن داده (پراگماتیسم) که برای بازیگری باید از جنس دشمن شود، و با دشمن تا حد امکان همزیستی مسالمت آمیز داشته باشد.
- با توجه به سیاست حاکم بر اروپا، هند، روسیه، و در رأس همه، چرخش به راست افراطی/فاشیسم در این کشورها، ج.ا. نمی تواند توان نظامی/امنیتی خود را تقلیل داده، و یا گارد خود را پایین بیاورد.
با توجه به نکات بالا، مهندسین باید بین اصولگرای سنتی، و اصولگرای مدرن انتخاب کنند، و به این سوال پاسخ دهند که آیا ایران امروز به لحاظ سیاسی-ایدئولوژیک همان راهی را می پیماید که شوروی در پایان دوران استالین پیمود، و باید منتظر رویزیونیست ها و خروشچف زمان بود؟ دوراهی پیش رو را می شود از چند منظر بررسی کرد.
- اگر قالیباف/جلیلی را از صندوق بیرون بیاورند، رهبر راضی و جناح هار راضی و سپاه هم راضی خواهد بود. اما، خلق ستمدیده که هر روز از روز پیش بیزارتر از این نظام می شود، از قهر تاکتیکی به قهر استراتژیک می چرخد و این برف را دیگر سر باز ایستادن نخواهد بود. نظام به سوی فروپاشی سیستماتیک پیش خواهد رفت.
- راه حل دوم اینکه پزشکیان از صندوق بیرون بیاید. امکان دارد با این ترفند، مردم برای عقب راندن جناح هار خوشحال، و برای مدتی سرکار گذاشته شده و فریب بخورند، ولی بعد از سال اول و دوم به واقعیت پی برده و روبرگردان خواهند شد. به همین منظور پزشکیان در آخرین مناظره، دائما قول می دهد که به مردم دروغ نخواهد گفت (که همین وعده خودش دروغ است)، حال اگر پزشکیان بخواهد به وعده هایی که داده، (آزادی مطبوعات، زنان، و…) عمل کند، من غیرمستقیم زیر پای تمامیت نظام را خالی کرده و نظام به سوی فروپاشی سوق داده خواهد شد.
پس چه باید کرد؟
- به نظر من، اگر حرفهای سالها پیش، و قبل از تخریب دیدگاه زده بودم درست باشد، نتیجه مشخص است. با اجازه نکات زیر را یادآوری می کنم.
- حدود ده سال پیش، از اپوزیسیون سرنگونی طلب پرسیده بودم که آیا برای ۱۴۰۴ برنامه ای دارد، که کسی جواب نداد.
- از اپوزیسیون سرنگونی طلب، دوباره پرسیده بودم که آیا برای ۱۴۱۰ برنامه ای دارد، که پاسخی داده نشد.
- در همان دوران نوشته بودم که ج.ا. دلش می خواهد به راست میانه چرخش کند. در عین حال، در سری نوشتار «از خواستن تا توانستن»، نوشته بودم که برای چرخش به راست میانه چند پارامتر باید مورد نظر ج.ا. قرار گرفته و آنرا عملیاتی کند، از جمله احترام به مقام و شرکت فعالانه زن در اقتصاد؛ از میان برداشتن کارتل ها (مافیا)، و تغییر در فرهنگ نظام اداری.
- بنا به تحلیل از داده هایی که در آنزمان گردآوری کرده بودم، چرخش در سال ۱۴۰۴ آغاز شده، ودر ۱۴۱۰ عملیاتی می شود. امروز، آنچه از پزشکیان و ستاد و همراهانش مشاهده می کنیم، خیز برای عملیاتی کردن این «زمانبندی فرضی» است. آیا ایران در حال آفرینش خروشچف زمان است؟
از سوی دیگر، بنا به حرفهایی که در همین چند مناظره زده شده، نه مقام زن ارتقا یافته، نه حضرات می توانند فساد سیستماتیک را کنترل کنند؛ و تا معیشت سروسامان نگیرد، بهینه سازی نظام اداری فقط یک رویا خواهد بود. بنابراین تغییر به معنای اخص کلمه نمی تواند عینیت پیدا کند.
در نگاه دوم، مهندسین ذوب شده در ولایت در عین حال جایگاه سپاه، توجه می کنند. در این نگاه، به گفته های امروز خامنه ای که از قول علی بن ابی طالب می گوید،….. («وَاللهِ لا اَکونُ کَاضَّبُعِ تَنامُ عَلی طولِ اللَدم»؛(( خلاصه‌ی معنایش این است: «من آدمی نیستم که با لالایی دشمن خوابم ببرد»). خیلی‌ها با لبخند دشمن خاطرشان جمع میشود که دیگر خطری نیست؛ اگر دشمن لالایی بدهد، خوابشان میبرد! امیرالمؤمنین میفرماید که «وَ مَن نامَ لَم یُنَم عَنه»؛ اگر تو خوابت برد، معلوم نیست دشمن هم خوابش برده باشد، او بیدار است. نوازش دشمن و لالایی دشمن موجب نمیشود من به خواب بروم؛ یعنی این هوشیاری در مقابل دشمن در اوج است.»
خامنه ای در حمایت از ارجحیت اقتصاد بر سیاست، و در حمایت از دولت سیزدهم می گوید «اگر این دولت ادامه پیدا میکرد، بنده احتمال زیاد میدهم که بسیاری از مشکلات کشور، عمدتاً مشکلات اقتصادی حل میشد.» وی سپس بو پس از شلاق کش کردن خاتمی و روحانی، دروازه مذاکره را بسته و پنجره ای برای مذاکره باز می کند. «بنده از اوّل هیچ وقت [مخالف ارتباط نبودم]. ما با کم و زیادش، به قدر عمر بعضی از این حضرات، در کار سیاست و در کار مسائل انقلاب و در کار مسائل کشور بوده‌ایم. از اوّل معتقد به ارتباط با همه‌ی دنیا الّا یکی دو استثنا بودیم.» و بالاخره با توصیه به نامزد ها، خط بطلانی روی ستاد پزشکیان می کشد «کسان و کارگزاران خود را از کسانی قرار ندهید که ذرّه‌ای با انقلاب زاویه دارند. آن کسی که با انقلاب، با امام راحل، با نظام اسلامی ذرّه‌ای زاویه داشته باشد، او به درد شما نمیخورد؛ او همکار خوبی برای شما نخواهد بود. آن کسی که دلبسته‌ی آمریکا باشد و تصوّر کند که بدون لطف آمریکا نمیشود قدم از قدم برداشت در کشور، او برای شما همکار خوبی نخواهد بود، او از ظرفیّتهای کشور استفاده نخواهد کرد، او خوب مدیریّت نخواهد کرد؛ آن کسی که راهبرد دین و شریعت را مورد بی‌اعتنائی قرار بدهد، برای شما همکار خوبی نخواهد بود. کسی را انتخاب کنید که اهل دین، اهل شریعت، اهل انقلاب، اهل اعتقاد کامل به نظام باشد».
مهندسین نزدیک به سپاه می دانند که ج.ا. یک هدف بیشتر ندارد، باید با حداقل آسیب از این موج و دوران گذار جهانی به دوران پسا گلوبالیزیسیون، گذشت. به همین دلیل قالیباف اعلام می کند که برای مدتی می خواهد پشت خم پشت خم حرکت کرده و از ایجاد تنش با جناح های داخلی، و در روابط بین المللی پرهیز کند. با توجه به این نکته، قاعدتا، بهترین و اصلح ترین انتخاب برای سپاه، قالیباف (و شاید جلیلی) است که هم زبان اصولگرایان سنتّی را بهتر می فهمد، هم با مختصات سپاه آشناست، و مهمتر از بقیه، زیر میز نخواهد زد و معادلات را دگرگون نمی کند؛ مخصوصا اگر جنگ در خاورمیانه گسترش پیدا کرده و پای ایران هم به میدان کشانده شود (که بعید به نظر می رسد، هرچند که باید بخشی از احتمالات ارزیابی کرد).
بیرون آمدن قالیباف از صندوق را باید به فال نیک گرفت، چرا که مردم از فردای اعلان نتیجه، به نظام پشت کرده و شکاف درون نظام تشدید می شود. فروپاشی که از چندماه پیش کلید خورده شدت می یابد و وقتی خامنه ای سقّط شود به اوج خود خواهد رسید.
بنا به نموداری که در آخرین مناظره از سوی صدا و سیما به نمایش گذاشته شد، وقتی از مردم پرسیده می شود که الویتشان چیست؟ به مساله معیشت ۷۳% و مساله حجاب فقط ۶% رأی می دهند. ترجمان این ارقام اینست که باید به بهبود اقتصاد و نه زیرساخت های سیاسی ارجحیت داد (دعوای قدیمی – از ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ تاکنون). اگر ج.ا. بخواهدبه اقتصاد بپردازد، قالیباف/جلیلی شانس بیشتری خواهد داشت. برنامه قالیباف را می شد در سخنان قاضی زاده، زاکانی و جلیلی جست:
- ادامه غارت و چپاول
- کم پرداختن به کلان شهرها، و تمرکز روی روستا ها.
- گذار از بورژوازی سنتی به بورژوازی ملی.
- تمرکز بر نقاط ضعف دیپلماسی با همسایگان و بهینه سازی روابط با چین و هند.
- و… نقش آفرینی ج.ا. به عنوان دلال اقتصادی و ترانزیتی بین آسیا و اروپا.
- تمرکز روی سیاست «پایاپای» در مذاکره با آمریکا و اروپا. به این منظور که با هر اقدام مثبت ازسوی آمریکا و اروپا (مثلا رفع تحریم ها) ج.ا. هم یک گام بر می دارد (مثلا تجدید نظر در غنی سازی ۶۰%ی).
ساده اینکه، در روابط دیپلماتیک-امنیتی، کارت اصولگرایان سنتی برای مذاکره و به سرانجام رساندن برجام برّنده تر از کارت احمدی نژاد (پورمحمدی) و روحانی (پزشکیان) است.
در این نگاه، سوال پایانی اینست که آیا مهندسین چاره را در دو مرحله ای شدن این نمایش می بینند یا در همین مرحله اول، قال قضیه را کنده و به نتیجه می رسند؟
اگر «اجماع» بر قالیباف باشد، بنا به ارزیابی من از ج.ا.، دو مرحله ای خواهد بود تا نیروی امنیتی به اندازه کافی وقت برای تقلیل تنشی که زاکانی و قاضی زاده و پورمحمدی ایجاد کرده اند، داشته باشند؛ و انتصاب در فضایی ملتهب انجام نگیرد. اما اگر مهندسین به دنبال «تحول/رویزیون» باشند، و پزشکیان مورد نظر رهبر باشد (که شک دارم) نتیجه در مرحله اول جمع بندی خواهد شد. پزشکیان در جمع بندی مناظره آخر پس از اینکه ادعا می کند که آمده‌است رئیس جمهور دولتی باشد که به زنان و دختران این سرزمین و خواسته‌های‌شان احترام بگذارد و زمینه شکوفایی بیشترشان را فراهم کند، موذیانه اضافه می کند «ادعا نمی‌کنم آنچه را که ذکر کردم به طور کامل و با سرعت محقق خواهد شد بلکه من برای طی کردن این مسیر به پشتیبانی مردم ایران و کارشناسان با تجربه کشور احتیاج دارم. در راس نظام سیاسی ما رهبری قرار گرفته است که پشتیبان پیشرفت کشور و حامی عبور از مشکلات است؛ ایشان بن‌بست‌ها را می‌شکنند و سرمایه‌ای برای حل اختلافات هستند.»
اگر خاتمی و موسوی و روحانی (خواستند و) توانستند کاری انجام دهند این «جراح» ولایتمدار هم می تواند. حامیان پزشکیان باید متوجه باشند که او بیشتر از یک «تدارکاتچی» نیست.
اما و از آنجائیکه نظامی ولایتمدار مورد تحلیل است، نمی شود این نوشتار را بدون سر زدن به نظرات «رهبر» کامل کرد.
نگاه رهبر، حرف آخر… واقعیت اینست که مهندسین ذوب شده در ولایت، گوش به فرمان رهبرند و تصمیم آخر از آن زاویه گرفته می شود. خامنه ای در سخنرانی امروزش به مناسبت عید غدیر مطالبی ایراد کرد که باعث خروج مهندسین از برزخ و سردرگمی می شود.
وی با طعنه زدن به ستاد پزشکیان، از قول علی بن ابی طالب می گوید وَاللهِ لا اَکونُ کَاضَّبُعِ تَنامُ عَلی طولِ اللَدم»؛)) خلاصه‌ی معنایش این است: «من آدمی نیستم که با لالایی دشمن خوابم ببرد.» خیلی‌ها با لبخند دشمن خاطرشان جمع میشود که دیگر خطری نیست؛ اگر دشمن لالایی بدهد، خوابشان میبرد! امیرالمؤمنین میفرماید که «وَ مَن نامَ لَم یُنَم عَنه»؛)) اگر تو خوابت برد، معلوم نیست دشمن هم خوابش برده باشد، او بیدار است. نوازش دشمن و لالایی دشمن موجب نمیشود من به خواب بروم؛ یعنی این هوشیاری در مقابل دشمن در اوج است.»
خامنه ای در حمایت از ارجحیت اقتصاد بر سیاست، و در حمایت از دولت سیزدهم ادامه می دهد «اگر این دولت ادامه پیدا میکرد، بنده احتمال زیاد میدهم که بسیاری از مشکلات کشور، عمدتاً مشکلات اقتصادی حل میشد.» وی پس از شلاق کش کردن خاتمی و روحانی، دروازه مذاکره را بسته و پنجره ای برای مذاکره باز می کند. «بنده از اوّل هیچ وقت [مخالف ارتباط نبودم]. ما با کم و زیادش، به قدر عمر بعضی از این حضرات، در کار سیاست و در کار مسائل انقلاب و در کار مسائل کشور بوده‌ایم. از اوّل معتقد به ارتباط با همه‌ی دنیا الّا یکی دو استثنا بودیم.»
و بالاخره با توصیه به نامزدها، خط بطلانی روی ستاد پزشکیان می کشد «کسان و کارگزاران خود را از کسانی قرار ندهید که ذرّه‌ای با انقلاب زاویه دارند. آن کسی که با انقلاب، با امام راحل، با نظام اسلامی ذرّه‌ای زاویه داشته باشد، او به درد شما نمیخورد؛ او همکار خوبی برای شما نخواهد بود. آن کسی که دلبسته‌ی آمریکا باشد و تصوّر کند که بدون لطف آمریکا نمیشود قدم از قدم برداشت در کشور، او برای شما همکار خوبی نخواهد بود، او از ظرفیّتهای کشور استفاده نخواهد کرد، او خوب مدیریّت نخواهد کرد؛ آن کسی که راهبرد دین و شریعت را مورد بی‌اعتنائی قرار بدهد، برای شما همکار خوبی نخواهد بود. کسی را انتخاب کنید که اهل دین، اهل شریعت، اهل انقلاب، اهل اعتقاد کامل به نظام باشد».
نگاه سوم، نگاهی واقعبینانه است.
ج.ا. طی حدودا نیم قرن گذشته بجز آسیب بر روان و اقتصاد و معیشت جامعه، تلاش بر چندپاره کردن ملت شریف ایران داشته است. حقوق قومیت ها، زنان، و کارگران هرگز به رسمیت شناخته نشده، و جوانان به سوی اعتیاد، روانپریشی و بیکاری سوق داده شده اند. نخبگان و قشر کارشناس نادیده گرفته شده، و آنان را به مهاجرت و خودتبعیدی واداشته است. زندانها مملو از مخالفان و خیابان ها مملو از کودکان کار شده است. تیرهای اعدام و تخت شکنجه از همان روزی که خمینی زمام امور را به دست گرفت بمثابه ابزار اختناق برپا شد. فساد و چپاول ثروت ملی، معامله بر سر منافع ملی، و همسوئی روزافزون با اربابان بی مروت، ملت شریف ایران را از صعود به اوج عزت بازداشته، و با ترویج نگاه ارتجاعی خود، خلقی ستمدیده را از باورمندی به ایدئولوژی و مکاتب انسان محور دلزده کرده، و مبارزات مسالمت جویانه را سرکوب و فرزندان غیور خلق را در خیابان ها به رگبار بسته است.
ج.ا. با بستن تمام راه ها و درها، جوانان و آسیب دیدگان را بر سر دو راهی انتخاب – انتخاب بین مبارزه مسلحانه، و یا تسلیم قرار داده است.
در این نگاه، تنها راه باقیمانده، خیزش های اجتماعی زیر چتر حفاظتی مبارزان رادیکال مسلح است. این تنها انتخاب پیش روست. بجز این، خودفریبی، افسردگی، و اضمحلال تدریجی خودباوری، ساختار فرهنگ حاکم بر جامعه را شکل خواهد داد.
برای برونرفت، باید از کانون های شورشی حمایت کرد. کانون ها باید فرهنگ مبارزاتی در سرزمین پهناور ایران را نهادینه کرده و از فرهنگ ارتجاعی کیش شخصیت و رهبر-محوری، پرهیز کنند. کانون شورشی بایداز یک نهاد تشکیلاتی به یک فرهنگ حاکم بر جامعه تبدیل شود؛ تا به آن حد که اگر شخصیت کاریزماتیکی در میدان نبود، کانون ها بتوانند به مبارزه ادامه داده، و هر کانون بمثابه یک رهبر فعال بماند.
شاد باشید
علی ناظر
۶ تیرماه ۱۴۰۳ (شب هفتم تیر)
۶ ژوئن ۲۰۲۴
