پيکار با بی فرهنگی / لئون تروتسکی

اخیرا ما شاهد بکارگیری واژه های رکیک و زن ستیزانه توسط یکی از بنیادگذاران و مبلغان «بلوک متحد سوسیالیستی» علیه مخالفان سیاسی خود بوده ایم.

قابل ذکر است که استفاده از واژه های رکيک، نه فقط مانع رشد شخصيت و فرهنگ کارگران و روشنفکران است، بلکه مانع عمده ای بر سر راه تحول مبارزه ی طبقاتی است، و به اين دليل اين بحث اهميتی ملموس پيدا می کند. در وهله ی اول، کلمات زشت، عملاً ديواری نفوذ ناپذير بين مردان و زنان ايجاد کرده و می کند، که مانع مهمی بر سر راه اتحاد گرایشات متشکل و منفرد کمونیستی در خارج از کشور شده است. در ایران نیز مانعی در تحولات سياسی و تشکيلاتی زنان کارگر در کارخانه هاست. در وهله ی دوم، کلمات زشت زن ستیزانه همراه با تحقیر و اتهام زنی، آگاهانه يا ناآگاهانه، به معنای تحقير شخصيت مخالفان سیاسی، و عملاً ناقض هم بسته گی، اتحاد طبقاتی است. و اين نتيجه ای جز تضعيف روحيه ی مبارزه ی جمعی نمی تواند داشته باشد، و به همين دليل مبارزه ی بی رحمانه بر عليه استفاده ی اين واژه ها مستهجن در خارج و داخل ایران بايد صورت گيرد. در میان «اپوزیسیون چپ» خارج از کشور یکی از وظایف اصلی افراد و نیروهای سیاسی مقابله با این اقدامات مخرب و انشقاق آمیز است. دامن زدن به این قبیل اتهام زنی ها و افتراق ها، چه آگاهانه و چه ناآگاهانه در خدمت تقویت دشمنان طبقاتی است.

متن کامل اين مقاله را که توسط لئون تروتسکی در ۱۵ مه ۱۹۲۳ نگاشته شد (و در “پراودا”ی ۱۶ مه چاپ گرديد) را مجددا منتشر می کنيم. اميدواريم که سهمی برای پيش بُرد مبارزه و مقابله با این انحرافات مخرب، ايفا کند.

گرایش مارکسیست های انقلابی ایران
۲۸ آبان ۱۴۰۲

*****************************
مبارزه در راه گفتار فرهیخته
اخيراً در يکی از روزنامه های مان خواندم که در يکی از مجامع عمومی کارگران کارخانه کفش سازی «کمون پاريس» قطع نامه ای مبنی بر خودداری افراد از فحاشی، و جريمه کردن کسانی که حرف های ناسزا و غيره می گويند گذرانده شده است.

در اوضاع پر تلاطم کنونی اين يک حادثه کوچکی است، ولی حادثه ای بسيار گويا. ولی اهميت اين ابتکار کارخانه کفش سازی، بسته گی به اين دارد که چه عکس العملی در داخل طبقه ی کارگر بر می انگيزد.

دشنام زدن و فحاشی، ميراث دوران بردگی و حقارت است. دورانی که ارزشی برای شخصيت انسان ها قائل نبودند ـ شخصيت خود و شخصيت ديگران. به طور اخص اين در مورد فحاشی در روسيه صدق می کند. دوست دارم از واژه شناسانمان، زبان شناسانمان و متخصصين فولکلورمان به شنوم که آيا زبان ديگری هم هست که در آن دشنام هائی اين طور زشت، حقارت آميز و بی ادبانه وجود داشته باشد. تا آن جائی که خود می دانم، هيچ چيز، يا تقريباً هيچ چيز، مانند آن خارج از روسيه وجود ندارد. فحاشی در روسيه، در «اعماق پائين جامعه» نتيجه ی يأس، تلخ کامی، و مهم تر از همه بردگی بدون اميد و بدون راه فرار بود. از سوی ديگر فحاشی در طبقات بالا، فحش هائی که از گلوی اشرافيت و مقامات بيرون می آمد، محصول حاکميت طبقاتی، غرور برده دار، و قدرت خدشه ناپذير بود. گفته می شود که ضرب المثل ها، فهم و شعور توده ها را در خود می گنجد ـ ضرب المثل های روسی ذهنيت نادان و خرافاتی توده ها و برده صفتی آنان را هم نشان می دهند. يک ضرب المثل روسی می گويد «فحش به يقه که نمی چسبد». اين ضرب المثل نشان می دهد چگونه مردم ما، نه فقط بردگی را پذيرفته اند، بلکه به حقارت آن تسليم شده اند. دو جريان دشنام دهی در روسيه ـ دشنام دهی ارباب، عالی رتبه گان، پليس، و گردن کلفتان، و دشنام دهی توده ی گرسنه، نوميد، و زجر کشيده ـ تمام زندگی ما را با اين شکل نازل واژه های توهين آميز آغشته کرده است. اين ميراثی است که از گذشته به انقلاب رسيده است.
ولی انقلاب، در وهله ی نخست بيدار شدن شخصيت انسانی در توده هاست ـ توده هائی که قرار بود شخصيت نداشته باشند. علی رغم بعضی موارد از بی رحمی و سخت گيری خونين در روش ها، انقلاب در وهله ی اول و مهم تر از همه چيز، برخاستن بشريت و حرکت به جلوی است. انقلاب با محترم شمردن ارزش هر فرد و افزايش پيگير اهميت برای ضعيف ترين افراد جامعه، مشخص می شود. يک انقلاب لياقت اسمش را ندارد اگر با تمام قوا، توانائی و منابع ای که در اختيار دارد به زنان کمک نکند ـ زنان که در گذشته دچار بردگی دو برابر با سه برابر بودند ـ و يا به آنان در راه ترقی فردی و اجتماعی کمک نکند. يک انقلاب، لياقت اسمش را ندارد اگر بيشترين توجه ممکن را به کودکان نکند ـ نسل آينده ای که انقلاب برای آنان صورت می گيرد. و آيا چگونه می توان روز به روز، حتی اگر شده کم کم، زندگانی جديد مبتنی بر احترام متقابل ـ اعتماد به نفس، و برابری واقعی زنان به عنوان کارگران هم کار، و تربيت مؤثر و عالی کودکان، ايجاد کرد ـ اگر محيط ما اين طور لبريز از صدای گوش خراش غرش، فش فش، آواز، و پژواک، حرف های زشت، فحش و دشنام، برده و ارباب باشد؟ فحاشی ای که هيچ کس را معاف نمی دارد و در هيچ مرزی متوقف نمی شود. مبارزه با «ناسزا گفتن» يک شرط حيات فرهنگ معنوی جامعه است، همان طور که پيکار با کثافات، حشرات و انگل های موذی، شرط ايجاد بهداشت جسمانی است.

ريشه کن کردن کامل حرف ها و کلمات زشت، کار آسانی نيست. چرا که گفتار بی ملاحظه ی ريشه های عميق روانی دارد، و محصول محيط های اجتماعی واپس مانده و بی فرهنگ است. ما بی شک از ابتکار کارگران کارخانه ی کفش سازی استقبال می کنيم. و قبل از هر چيز برای ترويج کنندگان اين جنبش نوين فرهنگی پشت کار آرزو می کنيم. عادت های روانی ای که نسل به نسل منتقل می شوند و تمام جو زندگی را پُر می کنند خيلی سرسخت و سمج هستند. و از سوی ديگر، همان طور که بارها برایمان در روسيه اتفاق می افتد، ما يک هجوم تند به جلو می آوريم، نيروهای مان را تحت فشار می آوريم، و بعد می گذاريم که کارها مانند روش سابق در جا به زند.

اميدواريم که زنان کارگر ـ مخصوصاً آنان که در صفوف کمونيست ها هستند ـ از ابتکار کارگران کارخانه «کمون پاريس» فعالانه پشتيبانی کنند. اين يک قاعده ی کلی است ـ که البته استثناء هم دارد ـ که مردانی که حرف های ناسزا به کار می برند، به ديده ی استهزاء و تحقير به زنان می نگرند، و هيچ توجه ای هم به کودکان ندارند. اين فقط به توده های محروم از فرهنگ مربوط نمی شود، بلکه در مورد عناصر پيش رفته و حتی در مورد به اصطلاح مسئولين نظام اجتماعی حاضر نيز کاملاً صدق می کند. اين غيرقابل انکار است که اشکال تکلم قديمی و پيشا انقلابی هنوز، شش سال پس از اکتبر مورد استفاده قرار دارند، و در بين مقامات «بالا» متداول هستند. وقتی که مقامات ما از شهرها دور هستند، به خصوص از مسکو، آنان به نحوی استفاده از گفتار سخت و شديد را به عنوان وظيفه ی خود حساب می کنند. از قرار معلوم آنان فکر می کنند که اين روشی است برای تماس گيری نزديک تر با دهقانان. زندگی ما در روسيه شامل ناموزونی های بسيار برجسته ای است ـ در اقتصاد همانند همه چيز ديگر. در خود مرکز کشور، نزديک به مسکو، کيلومترها مرداب و راه های غيرقابل عبور وجود دارند- و نزديک به آن ها ممکن است کارخانه ای از لحاظ تجهيزات تکنيکی پيش رفته که مورد تمجيد يک مهندس اروپائی يا آمريکائی باشد، قرار گرفته باشد. ناموزونی های مشابه ای در زندگی ملی ما نيز بسيارند. در کنار نزول خوار غارت گر و ظالم مانند زمان قبل از انقلاب، که به نحوی از انحاء هنوز خود را نگاه داشته، و به کلاه برداری پوشيده و آشکار مشغول است و پستی و طمع کاری خود را حفظ کرده است- ما بهترين کمونيست های طبقه کارگر را می بينيم که زندگی خود را به طور روزمره وقف اهداف انقلاب در هر کشوری کرده، حتی برای کشوری که آن را روی نقشه نمی توانند پيدا کنند.

علاوه بر اين ناموزونی های اجتماعی ـ کند ذهنی حيوان صفتی و بالاترين درجه ی ايده آليزم انقلابی ـ ما شاهد ناموزونی های روانی در افراد مشخص نيز هستيم. برای مثال مرد کمونيست داريم که خود را وقف اين نهضت کرده، ولی زنان برای او فقط «جنس لطيف» بوده و به هيچ وجه آنان را جدی نمی گيرد. يا ممکن است پيش بيايد که يک کمونيست، که در بسيار موارد اصالت کمونيستی خود را نشان داده، هنگام صحبت درباره ی ناسيوناليزم، حرف های ارتجاعی عجيب و غريبی را بيان کند. برای توضيح اين امر بايد توجه داشته باشيم که ابعاد گوناگون آگاهی بشر، به طور موازی و هم تراز تکامل پيدا نمی کنند ـ اين روند تدريجی است. روان بشر طبيعتاً بسيار محافظه کار است، و تغييرات ضروری که بر اثر خواست ها و فشارهای اجتماعی در آن پديد می آيند، اول آن نقاطی از ذهنيت را تحت تأثير قرار می دهند که مستقيماً با مطلب سر و کار دارند.

در روسيه، در دهه های اخير، تحول سياسی و اجتماعی، به گونه ای بسيار غيرعادی، و با جست و خيزهای محيرالعقولی، صورت گرفته است. و اين خود عامل بی نظمی و اغتشاش کنونی که فقط محدود به اقتصاد و سياست هم نيست، است. همين عيب های اساسی در انديشه بسياری از افراد خود را نشان می دهند، که محصول آن ترکيب عجيبی است از انديشه ها و نظرات پيش رفته، بسيار سنجيده و پخته سياسی، مخلوط با عادات و رفتار و برخورد، و تا حدودی افکاری که ميراث مستقيم قوانين خانوادگی ابا و اجداد ماست. قاعده صحيح در رابطه با آموزش و خودآموزی، به طور کلی، و به خصوص در داخل حزب ما، و قبل از همه در بالاترين رده های آن، بايد هم گون و يک دست کردن جبهه ی ايدئولوژيک، باشد. يعنی پرورش تمام ابعاد آگاهی و شخصيت، با روش مارکسيستی است. البته مسأله بسيار پيچيده است و فقط با آموزش و کتاب حل نمی شود: ريشه ی تناقضات و ناهم گونی های روانی در بی نظمی و اغتشاش محيط افراد وجود دارد. بالاخره ذهنيت از طريق زندگی تعيين می شود. ولی اين وابسته گی ای که به طور خالص مکانيکی و اوتوماتيک باشد نيست: زنده و متقابل است. پس مسأله را بايد از زوايای مختلف بررسی کرد ـ يکی از راه ها همان راهی است که کارگران کارخانه «کمون پاريس» پيش گرفته اند. برای آنان آرزوی بيشترين موفقيت را داريم.

پيکار با ناسزا گفتن خود بخشی از مبارزه برای خلوص، روشنی، و زيبائی زبان روسی است.

افراد خرفت ارتجاعی ادعا می کنند که انقلاب، اگر تا حالا زبان روسی را به کل ضايع نکرده باشد، به زودی اين کار را به اتمام خواهد رساند. در واقع امروزه مقدار عظيمی از کلمات و اصطلاحات رايج تصادفی به وجود آمده اند، و بسياری از آن ها اصطلاحات دهاتی غيرضروری هستند، و برخی هم اساساً با روح زبان ما ناسازگارند. با وجود اين، افراد خرفت ارتجاعی در مورد آينده زبان روسی ـ مانند کليه ی ديگر موارد ـ اشتباه می کنند. زبان ما، از درون اين غليان انقلابی، قوی تر، پرشورتر و شاداب تر، لطيف تر و کارآتر بيرون خواهد آمد. زبان مطبوعاتی ما، که در دوران قبل از انقلاب گرفتار تحجر بوروکراتيک و ليبرالی بود، به نقد بسياری از اصطلاحات زنده و پويا، گوياتر و غنی تر شده است. ولی در طی اين سال های پرتلاطم، موانع زيادی نيز بر سر زاه تحول زبان ما ايجاد شده است، و يکی از پيش رفت های فرهنگی ما در اين خواهد بود که هم اصطلاحات و کلمات به درد نخور، مخصوصاً آن هائی را که با روح زبان ما سازگاری ندارند، به دور به ريزيم، و در عين حال، کلمات و واژه های مکتسب دوران انقلاب را، که ارزش آن ها بی حد و حصر است، بايد دست نخورده و سالم نگاه داريم.
زبان، ابزار انديشه و تفکر است. دقيق صحبت کردن و صحيح صحبت کردن شرايط ضروری تفکر دقيق و صحيح هستند. در کشور ما طبقه ی کارگر، برای اولين بار در تاريخ، به قدرت رسيده است. طبقه ی کارگر انباری غنی، از تجربه کار و زندگی، اندوخته است، و هم چنين زبانی متکی بر آن تجربيات دارد. ولی پرولتاريای ما تعليم و آموزش کافی در خواندن و نوشتن ابتدائی ـ از آموزش ادبی و فرهنگی به گذريم ـ نديده است. و به همين دليل است که طبقه ی کارگر، که اکنون طبقه ی حاکم جامعه است، که هم برای خود و هم بر اساس ماهيت اجتماعی خود، بايد حافظ نيرومند اصالت و زيبائی زبان روسی در آينده باشد، با قدرت و انرژی کافی بر عليه وارد شدن کلمات جديد مغلوط، نامأنوس، و گاه نفرت انگيز در زبان، مبارزه نمی کند.

احمقانه و زشت است که به جای چند هفته يا چند ماه بگوييم، «ک جفت هفته» يا «يک جفت ماه». اين اصطلاحات به جای غنی کردن زبان، آن را فاسد می کنند: در اين ميان کلمه ی «جفت»معنای واقعی خود را (معنائی که در عبارت يک جفت کفش دارد)، از دست می دهد. بسياری از اصطلاحات و کلمات غلط به علت ورود کلمات خارجی، با تلفظ غلط وارد زبان ما شده اند. بسياری از کارگران به جای «ديسک» می گويند «ديکس»، به جای «پيستون» می گويند «پستون»، به جای «رگلاژ» می گويند «رکلاج»، و غيره. اين غلط ها، در دوران قبل از انقلاب هم کم نبودند. ولی امروز، ظاهراً دارند حق ريشه و حق شهروندی در زبان ما پيدا می کنند.

متأسفانه به علت يک نوع غرور بی جا کسی اين غلط ها را تصحيح نمی کند. اين اشتباه بزرگی است. پيکار در راه آموزش و فرهنگ، تمام امکانات و منابع زبان روسی را، با تمام غنا، انعطاف و ظرافت آن، در اختيار عناصر پيشروی پرولتاريا قرار خواهد داد. برای حفظ عظمت اين زبان بايد تمام اصطلاحات و کلمات غلط را از گفتار روزمره ريشه کن کرد. زبان هم نياز به بهداشت دارد. و طبقه ی کارگر، حتی بيشتر از ساير طبقات به يک زبان سالم و شاداب نياز دارد: او، برای اولين بار در تاريخ، شروع به انديشه ی مستقل در باره ی طبيعت، زندگانی و شالوده های آن ها کرده است. و برای انديشه کردن نياز به ابزار يک زبان روشن و نافذ دارد.