در سال ۱۹۷۱میلادی، بنگلادش از پاکستان جدا شد و به کشور مستقلی تبدیل گردید. روز ۱۷ نوامبر ۱۹۹۹میلادی، یونسکو، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی وابسته به سازمان ملل متحد، بر ضرورت آموزش زبان مادری به عنوان یک حق شهروندی و جهان‌شمول تاکید نمود. هم‌چنین پیشنهادِ رسمی دولت بنگلادش برای اعلام ۲۱ فوریه به‌عنوان «روز جهانیِ زبان مادری» را پذیرفت.
بین شش تا هفت هزار زبان در جهان رایج است، حال آنکه ۱۹۵کشور توسط سازمان ملل به رسمیت شناخته شده که ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل هستند.
بلشویکها جهت تدریس زبان مادري در مدارس شوروی سابق. در روز ٢۶ دسامبر سال ١٩١٩ سندى به امضای لنین رسید که مطابق آن «همۀ کسانى که بین ٨ تا۵٠ سال داشته می بایستی به زبان مادری خویش یا به زبان روسي خواندن و نوشتن را فرا بگیرند. طبق این قانون بی سوادانی که بکار اشتغال داشته روزانه به مدت ٢ساعت با دریافت مزد تمام وقت مي بايستي در کلاسهای سواد آموزی شرکت کنند. از آنجایی که براى اموزش توده هاى عظیم مردم معلم به قدر کافی وجود نداشت، بسیاری از روشنفکران و جوانان بصورت گروه هاي فرهنگي سوسیالیستی به نهضت سواد آموزی مى پیوستند. ماکسیم گورکی نویسنده برجسته شوروي، عضو کمیسیون «لیز» بود و تحت نظر او کتاب هاى زيادى براى نوسوادان انتشار یافت. برای مبارزه با بی سوادی در جریان دومین کنگره سراسری شوراها در شوروی تصمیم گرفته شد تا فرا رسیدن سالروز دهمین سال بنیان گذاری دولت شوروی، بیسوادی در میان گروه سنی ١۵- ٣۵ ساله از بین برود. بدینسان بالغ بر ٨ میلیون نفر می بایستی باسواد می شدند. با توجه به حجم بالای مشمولین این طرح که می بایست سواد را فرا می گرفتند، برای تامین مکان آموزش تمام اماکن دولتی و عمومی چون کلیساها، باشگاه ها، کارخانه ها و حتی خانه های شخصی در اختیار مراکز آموزشی قرار گرفت. در نتیجه این مبارزه بی وقفه تا سال ١٩٣۴بیش از٩٠ درصد مردم شوروی قادر بودند به زبان بومی خویش بخوانند وبنویسند. در دهه نخست برقراری دولت شوروی، برای بیش از ۴٨ زبان، خط نگارش ابداع کردند تا ضمن جلوگیری از نابودی فرهنگهای بومی، بی سوادی از چهره ملل شوروی زدوده شود و این خدمتی است که بى گمان باید آن را مدیون انقلاب دانست.»
معلمان مبارز و انقلابی در صفوف کۆمەڵە، به تبعیت از ایده انقلابی بلشویکها، جهت تدریس زبان مادرى در مدارس کُردستان در تاریخ ٩ مرداد سال ۵٩ طی اقدام انقلابي جهت هماهنگ کردن مبارزات معلمان کُردستان در برابر سیستم ارتجاعى حاکم بر آموزش و پرورش، و به منظور بازگشایی آن بخش از مدارس شهرها و روستاهایی که هنوز به اشغال نیروهای رژیم اسلامی در نیامده بود، با صدور بیانیه ای تحت عنوان «جمعیت مستقل معلمان مبارز کُردستان ایران» اعلام موجودیت کردند.
کۆمەڵە تدریس زبان کُردى در مدارس بوکان را توسط معلمان مبارز و انقلابی در بطن جنبش انقلابی مردم مبارز کُردستان علیه استبداد مذهبی حاکم بر ایران را طرح و اجرا کرد.
یکى از خصوصیات نوین مدارس بوکان تدریس زبان کُردى در همه سطوح آموزشي بود. برای این منظور«جمعیت مستقل معلمان مبارز کُردستان ایران» در سال ۵۹ و بویژه طى سه ماهه تابستان با برگزارى دوره هاى فشرده، معلمان را با تدریس زبان کُردى و بکار گرفتن کتاب “ئه لف و بى” و لوحه هاى آمادگى مخصوص با توجه به فرهنگ جنبش انقلابی مردم مبارز کُردستان تهیه و چاپ گردیده، آشنا نموده است.
مدارس بوکان که در فضای دموکراتیک جنبش انقلابي مردم کُردستان با ابتکار و برنامۀ «جمعیت مستقل معلمان کُردستان ایران» دایر گشتند، از طرح ادارۀ ویژه ای برخوردار بودند. مدیریت مدارس شورايي و انتخابى بود، نظاف و سایر خدمات از سوي معلمان و دانش آموزان داوطلبانه انجام می گرفت، فعالیت و بحث سیاسی آزاد بود.
شوراى دانش آموزان در ادارۀ امور مدرسه دخالت داشتند و جوى دموکراتیک و پر از نشاط انقلابی بر مدارس حکمفرما بود.
در بند ۵ از فصل سوم «برنامه کۆمەڵە برای حاکمیت مردم کُردستان.» بر سرنوشت خود، بویژه در عرصه آموزش و پرورش این برنامه قید شده است که «زبان کُردى در مدارس و دانشگاه های کُردستان تدریس و در ادارات دولتى و مٶسسات فرهنگى و هنرى و رسانه هاي جمعي بکار گرفته شود.»
روز جهانی زبان مادری را به معلمان و مدرسین زبان مادری، تبریک عرض میکنم.
_______________________________________
با عرض سلام مجدد به خوانندگان گرامی برگی از تاریخ، به مناسبت«روز جهانی زبان مادری.»
من در تاریخ ۲۱ / ۲ / ۲۰۲۳، برگی از تاریخ را به مناسبت «روز جهانی زبان مادری» در فیسبوک منتشر کردم. یکی از خوانندگان گرامی بنام ((kamal snai، سوالی را تحت عنوان « فیر کردنی زمانی کوردی له ناو ریزه کانی کومه له تا که ی به رده وام بوو؟» را برای من ارسال کرده بود.
من این سوال را برای رفیق گرامی کاک رشاد مصطفی سلطانی فرستادم که با حفظ امانت داری جواب ایشان را به خوانندگان گرامی تقدیم خواهم کرد. شمس الدین امانتی. ۲۴ / ۲ / ۲۰۲۳
***
فێر کردنی زمانی کوردی لە ناو کۆمەلەدا تا کەی بەردەوام بووە؟
ئەم پرسیارە لە دوو ئاستدا شیاوی لێکۆڵینەوە و وەڵام دانەوەیە.
١- لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان: کۆمەلە هەر لە شاری سنەوە و جەناب دوکتور ئەمیر حەسەن پور پۆلی خوێندنی زمانی کوردی دانا و زۆر کەس بەشداریان کرد. سەردەمی شەڕی داسەپاو لە سنە و مەریوان و شارەکانی تری کوردستان، تەنانەت بە هیمەتی جەماوەر دەرفەت و کات بۆ دامەزراندنی پۆلی کوردی هەبوو. بەڵام شەر ئەو پڕۆسەیەی تێک شکاند. لە بۆکان کۆمەلە دەستی دایە نووسینی کتێبی کوردی و سەرجەم سێ کتێبی پۆلەکانی یەک، دوو و سێ ئامادە کرد کە بە رەنگی لە ئاڵمان چاپ کراون. هاوکات کۆمەڵە کومیسیونی ئاموزش و پەروەرشی پێک هێنا، کە خوازیارانی (پێشمەرگە – موعەلیمی) لە دەورە جۆراوجۆرەکان بەشداریان دەکرد. کۆمەڵە سێ ٣ دەورەی دانا. لە گوندی هاچی دەرە ی سابڵاغ کە بەرپرسی کاک ناسری حیسامی بوو، لە گوندی ئاجی کەند لە بۆکان و ئاوایی سیسیرلە سەردەشت کە بەرپرسی ڕەشاد مستەفا سوڵتانی بوو. ژمارەی بەشدار بوەکان لە نێوان بیست و پێنج ٢٥ تا سی٣٠ کەس بوون. کە پاش لێکۆلینەوە و ئیمتحانی وانە جیاکان و خوێندنی زمانی کوردی، چەکدار دەبوون ووەک موعەلیم – پیشمەرگە بۆ دێهاتی ئازاد کراو دەڕۆیشتن. ئەم پڕۆسەیە تاساڵی ١٩٨٣-١٩٨٢ بەردەوام بوو. پاشان هێزی کۆمەڵە بەرەو باشور کۆچی کرد. و دوژمن ناوچەکانی گرتەوە و پڕۆسەی فیر بوونی زمانی کوردی کەوتە بەر تیغی دیکتاتوری و هەڵپێچرا. لە گوندی وەتەمیشی موکریان خۆم شاهید بووم کە بڕوانامەی ئاخری ساڵ یانی کارنامە بە زمانی کوردی بە قوتابیان درا. و سەرمان سوڕما کە حکومەت ئەو بەڵگە و سەنەدەی، ساڵی دوایی لە خوێندکاران قەبووڵ کرد. من لە وتارێکدا وێنەی بڕوانامەکەم بڵاو کردوەتەوە و ئیستا نازانم لە چ جێگایەک ئارشیو کراوە.
٢- لە باشوری کوردستان: کاتێک کۆمەڵە لە باشور گیرسایەوە، بەخێرایی ئوڕگانەکانی هەڵدەسوڕان. کومیسیونی فێر کردن و بارهێنانی، دیسانەوە کاری تەرجومە و فیر کردنی زمانی کوردی لە ئەستۆ گرت. زۆر ترین کاری گوروهی تەرجومە دەر کردنی گۆڤاری کومونیست بە زمانی کوردی و پێشڕەوی کوردی بوو. لە ئورگانی ئاموزشی پێشمەرگە تازەکان کەم تا کورتێک زمانی کوردی دەگوترایەوە. لە ئوردووگای مالومە لە باشور کۆڕو کۆمەڵی خوێندکارانی زمانی کوردی باش بوو. پێشڕەوی کوردی لە شارەکانی باشور قەدەغە کرابوو وبەعس پێشڕەوی کوردی لە ماڵی هەرئازادیخوازێکی کورد گرتبا تاوان بوو. بەرنامە کوردیەکانی رادیو کۆمەڵە وەک ناوەندی فێر بوونی زمانی کوردی، بۆ بیسەران و تەنانەت بۆ پێشمەرگەکان نرخی بەرزی هەبوو. کتێبە کوردیەکانی کۆمەڵە لە وڵاتی سوید وەک کتێبی مەدرەسەکان ئیستاش مامۆستایانی زمانی کوردی کەڵکی لێ وەر دەگرن. و پێم وایە ئەو کتێبانە تەنیا یادگاری گرانبەهای بزووتنەوەی چەپی کوردستانە. بێگومان کتێبەکان بە زمانی زانستی و دوور لە خورافات نوسراون. کۆمەلەڕچەیەکی بەرزی شکاند. نووسەرانی کتێبەکان: ناسری حیسامی، ڕەشاد مستەفا سوڵتانی، مەحموود سەجادی، ڕەحیم تلووعی فەر، ڕەحیم ئەمینی، ئازاد قازی زادە و …
لە گەڵ ڕێزی بێ پایانم . ڕەشاد – مستەفا سوڵتانی. ۲۳ / ۲ / ۲۰۲۳
