تولید پلاستیک به میزان انبوه آن سال ۱۹۵۰ آغاز شد و مقدار آن فقط ۲ میلیون تن بود و در سال ۲۰۲۱ با تولید ۳۷۵ میلیون تن یعنی ۱۸۷ برابر تولید سال ۱۹۵۰ رسید. تولید پلاستیک در سال بحران سرمایه داری ۲۰۰۸ نسبت به سال قبل آن حدود ۴ درصد کاهش یافت اما این کاهش نظیر همه تولید سرمایه موقتی بود بطوری که تولید در سال ۲۰۱۶ به ۳۳۵ میلیون تن رسید. جهان در سال ۲۰۲۰ نیز شاهد کاهش ۰.۳ درصدی تولید این کالا بود اما سال ۲۰۲۱ با رشد ۲.۲ درصد به تولید ۳۷۵ میلیون تن رسید. تولید جهانی پلاستیک سالانه به طور مداوم در حال افزایش است و طی ۱۵ سال گذشته دو برابر شده، در سال ۲۰۰۹ تولید ۲۳۰ میلیون تن بود و در سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۲۸۸ میلیون تن شد. تولید در سال ۲۰۱۴ به حدود ۳۱۱ میلیون تن پلاستیک رسید و این رقم در سال ۲۰۱۸ به ۳۶۰ میلیون تن بالغ گردید. اضمحلال پلاستیک نظیر یک کیسه پلاستیکی در طبیعت ۴۰۰ سال طول می کشد. این بدین معنی است که توده های پلاستیک که سرمایه داری تولید می کند و در طبیعت رها می شوند بر هم انباشته می گردند. پژوهش ها در نخستین بررسی در سال ۲۰۱۵ نشان می دهد از کل تولید پلاستیک جهان ، میزان مصرف آن و سرنوشت آن، نشان می دهند که در طول نزدیک به ۷۰ سال انباشت پلاستیک در جهان تا سال ۲۰۱۷ به ۹.۲ میلیارد تن رسید. پیش بینی می شود مقدار پلاستیک که در طبیعت باقی می ماند (بعد از کاهش مقدار آن نظیر آتش زدن) تا سال ۲۰۵۰ به ۱۲ میلیارد تن برسد. اما این رقم بسیار خوش بینانه محاسبه شده است زیرا باز یافت این کالا با وجود همه قیل و قال گوش کر کن دولت های سرمایه در سال ۲۰۱۹ که بهترین سال آن بوده فقط به رقم ناچیز ۹ درصد از تولید این سال (۳۶۸ میلیون تن) رسید. سازمان ملل می‌گوید نزدیک به ۸۰ درصد از پلاستیک‌های تولید شده راهی زباله دانی میشود. این سازمان در گزارشی در اواسط ۲۰۱۸ اعلام کرد که سالانه پنج تریلیون کیسه پلاستیکی در جهان مصرف میشود، چیزی معادل ۱۰ میلیون کیسه پلاستیکی در هر دقیقه. تنها ۹ درصد از کل تولید پلاستیک تولید شده سال ۲۰۱۹ بازیافت شده است، ۱۲ درصد آتش زده شده است، در حالی که اکثریت، ۷۹ درصد (۶.۵ میلیارد تن) در زمین و دریا باقی است. در مقایسه با سایر مواد مانند چوب ، فلز و شیشه ، پلاستیک ماده ای نسبتاً جوان است که در اواسط قرن بیستم پیشرفت خود را آغاز کرده است. اکنون این کالای سرمایه ای که تقریبا به اندازه همه انواع فلزات و مواد کانی با اهداف و کاربرد های گوناگون از الیاف مصنوعی، نرم کننده ها، قطعات مقاوم برای بدنه کشتی، هواپیما، خودروها تا آن چه کالاهای مشابه از جنس سایر مواد اولیه سرمایه، تولید می شوند.
کالاها ذاتا میرنده اند اما سرمایه در همه حوزه های تولید تلاش دارد و به میزانی در این تلاش موفق نیز بوده است که نه تنها بر عمر موثر ارزش مصرفی آن ها بیافزاید بلکه با بکار بردن شگردها و مواد بر قابلیت انعطاف آن ها بیافزاید. در همین راستاست که روند های تولید را با استفاده از انواع پلاستیک قابل انعطاف کرده و بر سرعت تولید می افزاید. بسیاری پلاستیک ها با قابلیت انعطاف پذیر، نفوذ ناپذیر و فاسد نشدنی کار برد های وسیعی در انواع روند های تولید دارند. هر چه کالاها دیرتر فاسد شوند، هر چه از مواد مقاوم تر در مقابل گرما، فشار و انواع فعل و انفعالات شیمیایی تشکیل شوند بازار گسترده تری می یابند. پلاستیک ها از همه خواص لازم در این عرصه ها برخوردارند.علاوه براین سرمایه انبوه کالا ها را بر اساس نیاز انباشت و مقیاس تولید بوجود می آورد نه بر اساس نیازهایی که باید تامین شوند زیرا این نیازها در روند تولید وپیشرفت سرمایه داری آفریده می شوند. بدین معنی که سرمایه هم کالا را بوجود می آورد و همراه آن نیاز های مصرف سرمایه ای و شخصی آن ها را و در تمامی این روند نیروی محرک آن انباشت سرمایه در مقیاس عظیم تر است. شالوده کار سرمایه بر تولید حداکثر کالا توسط حداقل نیروی کار، کاهش افراطی هزینه اجزاء مختلف بخش ثابت سرمایه، مرغوبیت حتی المقدور کالا و قدرت رقابت حداکثر در بازار سرمایه داری استوار است. ارزش افزائی سرمایه هدف تعیین کننده و موتور محرک روابط تولید سرمایه داری است. هنگامی که موسسات تولیدی دست بکار تولید کالای معینی می زنند از نوع ناهنجاری های سلامتی و زیستی و شدت آن ها و مخاطراتی که برای بشر، حیوانات و طبیعت با خود می آورند چشم می پوشند. لذا گشایش هر حوزه جدید پیش ریز سرمایه از ملزومات انباشت سرمایه بر می خیزد و تا این ملزومات وجود دارند حوزه جدید به گسترش خود ادامه می دهد. آزمایش ها به روی بطری های آب شرکت های بزرگ نشان می دهد که تقریبا همه آنها حاوی ذرات ریز پلاستیکی هستند. در بزرگترین تحقیق در نوع خود، ۲۵۰ بطری که در نه کشور مختلف خریداری شده بود، تحت آزمایش قرار گرفت. به طور متوسط در هر لیتر آب ۱۰ ذره پلاستیکی وجود داشت که قطر هر کدام پهن تر از یک موی انسان (بیش از ۱۰۰ میکرون) ذرات خیلی ریز پلاستیکی (میکروپلاستیک)است. شمار ذرات کوچکتر از ۱۰۰ میکرون (هر میکرون یک هزارم میلیمتر) خیلی بیشتر از ذرات بزرگتر از ۱۰۰ میکرون بود یعنی شمارشان به طور میانگین به ۳۱۴ ذره در هر لیتر می رسید. علاوه بر این ریزدانه های پلاستیکی که قطری کمتر از پنج میلیمتر دارند در بسیاری از محصولات آرایشی، بهداشتی و شستشو استفاده می‌شوند. لباس‌هایی از جنس الیاف مصنوعی تولیدکننده بخش زیادی از ریزپلاستیک‌های جهان هستند. حدود ۶۰ درصد از لباس‌ها از پشم و پرز مصنوعی درست شده‌اند و روند استفاده از نخ‌های مصنوعی ارزان قیمت رشدی صعودی داشته است. بر اساس نتایج یک پژوهش جدید در سال ۲۰۱۸، توده بزرگ زباله در آب‌های اقیانوس آرام که انبوهی از پلاستیک شناور در فاصله بین هاوایی و کالیفرنیا است اکنون به بیش از ۹۶۰ هزار مترمربع یعنی معادل ۵۸ درصد مساحت ایران است. تخمین زده میشود که این توده بزرگ زباله ۱.۸ تریلیون قطعه پلاستیکی را شامل شود و وزن آن حدود ۸۸ هزار تن یعنی معادل ۵۰۰ هواپيمای بزرگ باشد. ارقام جدیدی که در مورد حجم و وزن این توده زباله به دست آمده ۱۶ برابر تخمین‌های قبلی است. از این تاریخ این توده پلاستیک در حال گسترش است و مشابه آن در سایر اقیانوس های جهان مشاهده شده است. میزان تولید پلاستیک در طی ۲۰ سال گذشته شاهد افزایشی دویست درصدی بوده است و پیش بینی میشود که تا سال ۲۰۵۰ میزان پلاستیک‌ها در اقیانوس‌ها ( که به ماهی‌های پلاستیکی معروف هستند ) از تعداد موجودات دریایی واقعی پیشی خواهد گرفت. از این مهمتر انباشت این کالای خطرناک برای کل جانداران در طبیعت است. برخی از انواع پلاستیک عمر چند صد ساله دارند.
ریزپلاستیک‌ها همچنین در پی تجزیه زباله‌های پلاستیکی، سایش، شستن لباس‌ها و خودروها به وجود می‌آیند. دانه‌های ریز آبی‌رنگی که در محصولات بهداشتی نظیر خمیردندان‌ها، شوینده‌های صورت یا شامپوهای بدن وجود دارند، در اصل ریزدانه‌های پلاستیکی هستند که برای سایندگی و زدودن هر چه بهتر جرم استفاده می‌شوند. ریزپلاستیک‌ها نه تنها رودخانه‌ها و دریاها را آلوده می‌کنند، بلکه میلیون‌ها انسان روزانه با نوشیدن آب لوله کشی آنها را وارد بدن خود می‌کنند. پژوهش ها در آمریکا با بررسی بیش از ۱۵۰ نمونه از آب لوله‌کشی چندین شهر از پنج قاره جهان به این نتیجه رسیدند که در ۸۳ درصد از نمونه‌ها الیاف پلاستیکی میکروسکوپی وجود دارد. لاستیک خودرو و خط کشی‌های خیابان‌ها و جاده‌ها نیز دلیل دیگر تولید ریزپلاستیک‌ها هستند. آمار اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد، لاستیک خودروها (با ۲۸ درصد)، پارچه‌های با الیاف مصنوعی (با ۳۵ درصد) و گرد و غبار شهری ( با ۲۴ درصد) بیشترین سهم در تولید ریزپلاستیک‌ها را دارند. پلاستیک اکنون خود را در قالب سنگریزه‌های معمولی جا می‌زند. پژوهش ها نشان می دهد که زباله‌های پلاستیکی کوچک کشف شده در کنار دریا، شباهت فوق‌العاده‌ای به سنگریزه‌های ساحلی دارند. آلودگی پلاستیکی به مرتفع‌ترین قله‌ها و عمیق‌ترین دره‌های زمین نیز رسیده است.
این قطعات کوچک پلاستیکی که پلاستیک‌های (pyroplastics) نام دارند، یا در اثر گرما دیدن پلاستیک در بخشی از فرآیند تولید و یا به هنگام ذوب شدن قطعات پلاستیک در جریان فرآیندهای ناشناخته در محیط، به وجود می‌آیند. این زباله‌های پلاستیکی سپس در اثر برخورد با شن و آب دریا چون سنگ‌ها اکسیده و یا فرسایش شده و ریزپلاستیک به اطراف می پراکنند. از آن جایی که این پلاستیک‌ها شباهت بسیار زیادی به سنگریزه‌ها دارند، ممکن است از چشم مردم جهان پوشیده مانده باشند. حاصل این روند ذرات میکربی پلاستیکی و نانو پلاستیکی است که در غذا، ظروف نگهداری غذا از جمله بطری های پلاستیکی آب آشامیدنی دیده شده است.
سازمان (Environmental Investigation Agency) در ۱۹ ژانویه سال ۲۰۲۲ هشدار داد که آلودگی ناشی از پلاستیک یک مشکل عاجل جهانی است که حل آن نیازمند معاهده جدی سازمان ملل است. “سازمان تحقیقات محیط زیستی” (EIA) در گزارش خود استدلال می کند که آلودگی پلاستیکی تقریبا معادل مشکل تغییرات آب و هوایی و اقلیمی است. سازمان مربوطه که بودجه کلانی دارد در گزارش خود نظیر سایر سازمان های بین المللی دولت های سرمایه هیچ اشاره و ابدا هیچ گونه منبعی برای معرفی آن چه که خود «مشکل تغییرات اقلیمی» می نامد ذکر نمی کند. اما همین سازمان بخوبی و به روشنی می داند که این مشکل چرخه سرمایه نیست چرا که تولید پلاستیک نظیر کلیت سرمایه فقط سود برای سرمایه داران ایجاد می نماید و مشکل تغییرات چیز دیگری سوای آن است، در یک کلام این مشکل توده های میلیاردی کارگران جهان است که خود می بایست چاره ای برای آن بیاندشند!! این سازمان در گزارش خود تاکید می کند که درحال حاضر هوایی که تنفس می کنیم حاوی ذرات بسیار ریز پلاستیکی است، و ذرات پلاستیکی به داخل خاک، مواد غذایی و حتی پوشش یخی قطب شمال راه یافته اند. برای مثال گزارش می شود که حدود ۲۰ فیل در تایلند بعد از خوردن آشغال حاوی پلاستیک در یک محل دفع زباله جان باخته اند. نویسندگان این گزارش کشورها را ترغیب می کنند تا با یک معاهده سازمان ملل شامل اهداف الزامی برای کاهش تولید و دور ریختن پلاستیک موافقت کنند. تام گَمِج از سازمان تحقیقات محیط زیستی گفت: “اگر این موج فزاینده آلودگی بی رویه ادامه پیدا کند، پلاستیک ریخته شده به دریاها تا سال ۲۰۴۰ شاید از وزن کل ماهی‌های اقیانوس‌ها بیشتر شود.” سازمان ملل “تغییر اقلیم”، “نابودی تنوع زیستی” و “آلودگی” را سه تهدید وجودی برای محیط زیست شناسایی کرده و نتیجه‌گیری کرده است که برای حل آنها باید یک‌جا اقدام کرد. توافق‌نامه‌های چندجانبه در زمینه مقابله با نابودی تنوع زیستی و تغییر اقلیم تقریبا ۳۰ سال است که وجود دارد، اما در متوقف کردن روند تصاعد دی اکسید کربن یا حفاظت جهان طبیعی موثر نبوده است. ایده معاهده ای مختص مقابله با آلودگی پلاستیکی در سال های اخیر با مخالفت برخی کشورها روبرو شده. اما گفته میشود بیش از ۱۰۰ کشور از جمله بریتانیا از پیشنهادی که قرار است در مجمع بعدی محیط زیست سازمان ملل در ماه‌های فوریه و مارس مطرح شود حمایت می کنند. جو بایدن رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده که کشورش از توافق جهانی حمایت می کند، درحالی که دونالد ترامپ رئیس جمهور قبلی با آن مخالف بود. با این حال معلوم نیست او بتواند نظر کنگره را جلب کند، چون بیشتر مواد پلاستیکی از نفت و گاز تولید می شود که این کشور تولیدکننده آنهاست. گفته می شود ژاپن برای محدود کردن اهداف چنین توافقی تلاش می کند. کشورهای عرب خلیج فارس و چین هم تاکنون سکوت کرده‌اند. چین بزرگترین تولید کننده “پلاستیک بکر” (پلاستیکی که برای اولین بار از مواد نفتی تولید شده) است. با این حال گفته میشود آمریکا و بریتانیا بزرگترین تولیدکننده های زباله پلاستیکی در ازای هر نفر جمعیت هستند. آقای گمج هنگام انتشار این گزارش گفت: “ماهیت مشهود آلودگی پلاستیکی باعث نگرانی جدی عموم شده است اما بخش قریب به اتفاق آلودگی پلاستیکی نامشهود است.” “خسارت ناشی از تولید بی‌رویه پلاستیک بکر غیرقابل جبران است – این تهدیدی برای تمدن انسانی و توانایی بنیادی سیاره برای حفظ یک محیط قابل زیست است. خطری که دارد تقریبا به اندازه تغییر اقلیم جدی میشود.” ریچارد تامپسون از دانشگاه پلیموت، کارشناس ارشد پلاستیک، به بی‌بی‌سی گفت که معاهده سازمان ملل باید بر چرخه کامل حیات مواد پلاستیکی متمرکز باشد. او گفت: “مشکل زیربنایی در غیرقابل دوام بودن میزان تولید و مصرف ریشه دارد.” “حمایت از سیاست‌هایی که فقط استفاده از پلاستیک ‘بازیافت شدنی’ را تشویق می‌کند موثر نخواهد بود مگر آنکه زیرساخت‌های بومی برای جمع‌آوری، جداسازی، و بازیافت موثر این مواد پلاستیکی وجود داشته باشد.” ظاهر همه چیز حکایت از این دارد که گویا مدیران سرمایه، دولتمداران، اندشمندان پر نفوذ انیستیتوهای سرمایه نگران تبدیل شدن آلودگی پلاستیکی به دومین آلودگی محیط زیستی اند. اما این دورغ بزرگ را اینان بارها در تمامی موارد تخریبات محیط زیستی سرمایه بخورد ما توده های کارگر داده اند. آن چه آن ها نگرانند توقف، اخلال و مورد سوال قرار دادن هر چند ناچیز تولید سرمایه و در این مورد معین تولید پلاستیک است. روند گردش سرمایه و تولید سرمایه مقدس ترین بنیان این نظام است و هیچ کارگری حق مورد سوال قرار دادن آن را ندارد. کارگر انسانی است که نیروی کارش را می فروشد، با فروش نیروی کار از دخالت در تعیین سرنوشت تولید و زندگی خود ساقط می شود. دولت های سرمایه پاسدار این نظام اند و به ما کارگران می گویند حق دخالت در امورمقدس تولید از آن سرمایه داران، دولت سرمایه و پارلمان سرمایه داری است. اگر می خواهید حرفی در این رابطه بزنید دست بکارایجاد سندیکا و اتحادیه، حزب و منحل شدن در اپوزیسون انواع احزاب شوید، دسته ها و گروه های پاک سازی محیط زیست راه اندازید و خلاصه ابزار انحلال قدرت طبقاتی کارگری را هرچه وسیعتر فراهم نمایید!! همزمان تخریبات محیط زیستی روز بروز زندگی کارگران جهان را درهم می پیچد، امراض می آفریند و کشتار می کند. به این ترتیب جنگ طبقاتی ما کرگران را به چالش کشیده اند. اما قدرت جنگ طبقاتی توده کارگر فقط در جنبش سازمان یافته شورائی، سراسری و ضد سرمایه داری او متجلی میشود و اعمال می گردد. این قدرت درهیچ ظرف دیگری امکان به صف شدن ندارد. سرنوشت طبقه کارگر جهانی به چگونگی خروج از این بن بست گره خورده است. چالشی که در صورت پیروزی می تواند تا وسیع ترین اثرگذاریها بر کل جنبش کارگری جهانی پیش تازد. ما می بایست سرنوشت زندگی، کار و تولید را در دست خود بگیریم. از این بن بست، فروماندگی رقت بار توده های کارگر، از عدم بازشناسی قدرت تاریخساز پیکارطبقاتی خود و احساس عجز از سازماندهی شورائی ضد سرمایه داری و سراسری این قدرت بیرون آییم. طبقه کارگر بدون شکستن این سد قادر به انجام هیچ کار مهمی نیست و آماج تهدید تمامی سناریوهای سیاه فاجعه بار تاریخی است. جنگ ما شاید پیروز شود و شاید شکست خورد اما حتی شکست این جنگ سنگ بنای پیروزی آتی پرولتاریا خواهد بود.
به شمه ای از آخرین دستاوردهای نظام آدم کش سرمایه پردازیم.
در ۲۳ مارس ۲۰۲۲ پژوهشگران برای اولین بار میکروپلاستیک را در خون انسان پیدا کردند. آن ها در گزارش خود در ژورنال Environment International می نویسند که از هر ده آزمودنی هشت نفر در خون خود میکروپلاستیک داشتند. دیک وتاک، استاد اکوتوکسولوژی در دانشگاه آزاد آمستردام، می گوید دلایل کافی برای نگرانی وجود دارد. سوال اساسی این است که در بدن چه اتفاقی می افتد. آیا ذرات در بدن باقی می مانند؟ آیا آنها به اندام های خاصی منتقل می شوند، مثلاً از طریق سد خونی مغزی؟ و آیا سطوح آن به اندازه ای بالاست که باعث بیماری شود؟ این پژوهش بر اساس تجزیه و تحلیل نمونه‌های خون ۲۲ اهداکننده ناشناس است که همگی بزرگسالان سالم هستند بدست آمده. میکروپلاستیک ها در خون ۱۷ نفر از آنها یافت شد. نیمی از نمونه های خون حاوی پلاستیک PET بود که از آن بطری های پلاستیکی ساخته می شود، کلا ذرات Polyethylene terephthalate, polyethylene and polymers of styrene (polystyrene, expanded polystyrene, acetonitrile butadiene styrene etc.), polymethyl methylacrylate.
یک سوم ذرات یافت شده حاوی پلی استایرن است که برای ساخت کیسه های پلاستیکی استفاده می شود. محققان از فناوری استفاده کردند که امکان تشخیص ذرات ۰.۰۰۰۷ میلی متر (۷۰۰ نانومتر) یا بزرگتر را در خون انسان فراهم می کند. این مطالعه در مجله Environment International منتشر شده است. غذا و نوشیدنی: میکروپلاستیک ها قطعات پلاستیکی کوچکی هستند که اندازه آنها به پنج میلی متر می رسد. آنها در لوازم آرایشی و به عنوان مواد اولیه در صنعت پلاستیک استفاده می شوند، اما همچنین زمانی که محصولات پلاستیکی بزرگتر خرد می شوند، تشکیل می شوند. میکروپلاستیک ها در سرتاسر جهان پراکنده شده اند و حتی در بالای قله اورست نیز پیدا شده اند. به خوبی شناخته شده است که انسان ها میکروپلاستیک ها را از طریق غذا و نوشیدنی می بلعند. طبق یک مطالعه ۵۰۰۰۰ قطعه ریز پلاستیک برای هر نفر بطور متوسط در سال می بلعد. در این مطالعه بر روی مجموعه کوچکی از اهداکنندگان، میانگین مجموع غلظت قابل سنجش ذرات پلاستیک در خون ۱.۶ میکروگرم بر میلی لیتر بود که اولین اندازه‌گیری غلظت جرمی جزء پلیمری پلاستیک را در خون انسان را نشان می‌دهد. این مطالعه نیز نشان می دهد که ذرات پلاستیکی کاملا قابلیت جذب به جریان خون انسان را دارند.
ابراهیم پاینده
